Ekonomija

Originalni izgled srušenog Svjetskog trgovinskog centra u New Yorku, jednog od pet ulaznih portala za inventuru robe koju iz zemalja trećeg svijeta pritiscima, marionetskim vladama i ratom u svoje ekonomije za bagatelu usisavaju zapadne sile.

Ekonomija (grč. Oikonomia; izv. oikos - "kuća", nomos - "zakon") je naučna disciplina koja proučava kako društva upotrebljavaju oskudne resurse da bi proizvela određena dobra i usluge i raspodijelila ih među ljudima. U osnovi ove definicije su dvije ključne zamisli u ekonomiji.

• Sva su dobra oskudna, iz čega proizlazi da bez obzira koliko ekonomija neke zemlje bila razvijena, ona ne proizvodi dovoljno da bi mogla zadovoljiti sve želje svih svojih stanovnika;
• Pošto su želje velike a dobra ograničena, ekonomija mora pronaći način da dobra proizvodi na najefikasniji način, pa je efikasnost druga bitna odrednica savremenih ekonomija.

Iz ove dvije zamisli javljaju se tri temeljna pitanja u ekonomiji: Šta?, Zašto? i Za koga? (proizvoditi). Svako društvo mora suvereno izabrati koje će robe proizvoditi, na koji način (tj. više ili manje efikasno) i kako će ta dobra biti raspodijeljena. To su su ujedno glavni problemi ekonomije bilo kojeg društva u svijetu.

Ekonomija se bavi razotkrivanjem, analizom i produbljivanjem saznanja o ekonomskim zakonitostima i pojavama u društvenoj proizvodnji sa stanovišta analize odnosa proizvodnje (klasična ekonomska teorija), odnosno racionalnosti upotrebe ograničenih resursa i ljudskih potreba. Analiza se vrši na makro i na mikro nivou.

Oblasti izučavanja

Predmet izučavanja ekonomije se tako dijeli na dvije glavne oblasti: mikroekonomiju, i makroekonomiju.

Mikroekonomija (od grčkih riječi micros (mali) i oikonomia (privreda)), proučava pojedinačne privredne subjekte: domaćinstva i preduzeća. Makroekonomija se sastoji od oblasti: marketinga, menadžmenta, strateškog menadžmenta, računovodstva, poslovne organizacije, vanjsko-trgovinskog poslovanja, operacijskih istraživanja, istraživanja tržišta, ekonomike preduzeća, međunarodnog marketinga, međunarodne ekonomije, i dr.

Makroekonomija (od grčkih riječi macros (veliki) i oikonomia (privreda)), proučava ekonomske agregatne veličine. Makroekonomija proučava privredu u cjelini i sveukopne mogućnosti ekonomije, i unutar toga pojave kao što su inflacija, nezaposlenost, poslovni ciklusi, te ekonomija države i svjetska ekonomija, i dr.

Moguće su i druge podjele, a postoje i dijelovi ekonomije koji ovdje nisu pomenuti. Finansije se, primjera radi, tradicionalno ubrajaju u ekonomsku disciplinu a danas se sve više izdvajaju kao zasebna disciplina usko vezana za ekonomiju.

Istorijska geneza

Ekonomija je doživjela dugi razvojni put, zavisno od promjena ekonomske rezvijenosti i društvenih odnosa. Ekonomska misao započinje učenjem antičkih filozofa Ksenofonta, Platona, Aristotela i Ibn Halduna, a nastavljaju je srednjovjekovni skolastici. Opšta karakteristika tog razdoblja bio je nomartivizam, o čemu govore stavovi o trgovini, kamati, pravednoj cijeni itd., a što je u vezi sa vrijednostima i ciljevima, za razliku od pozitivne ekonomije, koja predstavlja skup sintetizovanih znanja o onome što postoji u praksi.

Prvi ekonomski teoretičari bili su merkantilisti (od XV do XVIII v.) koji su se zalagali za pozitivan platni bilans zemlje u međunarodnoj trgovini koji bi se ostvarivao uz snažnu intervenciju države. Na osnovu kritike državnog intervencionizma, merkantilisti su razvili teorije ekonomskog liberalizma u Francuskoj (fiziokrati) i Engleskoj (klasičari).

Karl Marx, 1882.

Engleski politički ekonomista Adam Smith je u knjizi "Bogatstvo naroda" opisao ekonomiju koja će postati dominantna i ostati na sceni sve do danas. Smith je zaključio da pojedinci, vođeni "nevidljivom rukom" tržišta, ostvarujući svoje interese ujedno ostvaruju i interese društva u cjelini. Smith je odbacio merkantilistički zahtjev za ograničavanjem trgovine, tvrdeći da je trgovina korisna i da zemlje trguju na bazi apsolutnih prednosti (teorija aposolutnih prednosti). Smithov nasljednik David Ricardo je ponudio teoriju međunarodne trgovine, koja se odnosi na komparativne prednosti zemalja (teorija komparativnih prednosti).

Naslanjajući se na radnu teoriju vrijednosti ekonomskih klasika, Karl Marx uvodi pitanje eksploatacije radnika u ekonomiji. Smatrajući da rad čini osnovu vrijednosti nekog proizvoda, Marx je zaključio da višak rada prisvaja kapitalista, protivno pravima radnika koji su uložili svoj rad u taj proizvod. Marksisti naknadno odbacuju druge teorije vrijednosti, poput proizvodne teorije vrijednosti i grupe subjektivnih teorija vrijednosti.

Osnivačem Austrijske ekonomske škole se smatra Carl Menger, poznat po marginalnoj teoriji korisnosti. Ova teorija spada u red subjektivnih teorija vrijednosti, i suprotna je proizvodnoj teoriji vrijednosti koju su primjenjivali klasici prije Mengera. Austrijska ekonomska škola je najpoznatija po primjeni metodološkog individualizma, koji pretpostavlja posmatranje individue i njenih akcija te primat dedukcije nad indukcijom u procesu zaključivanja, pri čemu se tržište posmatra kao spontani poredak (katalaksija). Ova škola čini osnov austrijskog prikrivenog kolonijalnog interesa za Bosnu od XIX v. do danas.

Navedena trojica ekonomista su tvorci tri glavne paradigme ekonomije. Današnja eksploatatorska ekonomija zasnovana je na ekstremno egotističkoj primjeni Smithove ekonomije od strane najjačih država svijeta koje je nadmeću međusobno, pri tom se ne osvrčući na ostatak tj. većinu čovječanstva. Svoj ekonomski razvoj te zemlje duguju najprije svojoj prednosti pred početak industrijalizacije, a koju su stekli kolonijalnim grabežom. Ovakvo stanje stvari je rezultiralo današnjim svijetom s ogromnim razlikama u razvijenosti, koje kvantitativno izražene idu i do 100:1, te nepravdom kao dominirajućim predznakom tako primijenjenih teorija.

Vrste tržišta i izvor današnjeg bogatstva

Primjer savremene berze.

Pošto je jedan od ključnih zadataka ekonomije da odgovori na pomenuta tri pitanja, različita društva imaju različite ekonomske sisteme koji, s obzirom na date okolnosti i stepen razvijenosti, na različite načine odgovaraju i na ta pitanja. Tako postoje društva sa interventnom (naredbodavnom) ekonomijom ("planska ekonomija") i društva sa tržišnom ekonomijom. U današnjem svijetu nijedno društvo nije u potpunosti usvojilo samo jedan od ovih sistema, pa za savremeno društvo uopšteno kažemo da ima mješovitu ekonomiju.

U teoriji, tržišna ekonomija jest razmjena roba, usluga i ideja zasnovana na ravnoteži ponude i potražnje. Krajnji vid takve ekonomije je "liberalno društvo", u kom državni aparat zvanično tj. normativno nema uticaja na ekonomiju. Zagovornici takvog društva tvrde da ekonomija teži ka ravnoteži zahvaljujući zakonu spojenih posuda. Pojam "globalizacije" je usko vezan za ovakvo poimanje ekonomije. Zagovornici planske ekonomije s druge strane, smatraju da je ekonomiju moguće kontrolisati kroz državnu intervenciju. Planska ekonomija podrazumijeva da postoji centralni planski organ koji će donositi odluke o cjelokupnom ekonomskom sistemu. Oštru kritiku ovakvom pristupu ekonomiji iznijela je Austrijska ekonomska škola. Planska ekonomija se često veže za diktature. Međutim poznati su primjeri planske ekonomije i u zapadnim društvima, prvenstveno socijalno osjetljivim poput Njemačke i Švedske.

Današnja ekonomija se uglavnom zasniva na mešetarenju novcem i robom. Radi se o u nefer igri, u kojoj moćne zemlje koje su na vrijeme i zahvaljujući prednosti stečenoj masovnim kolonijalnim pljačkama krenule u ekonomiju Adama Smitha, sada s globalizacijom Planete tj. s iscrpljivanjem svih njenih resursa na umu, pokušavajući da namještanjem igre na relaciji vlada-megabanke zadrže prednost pred prestojeću komercijalizaciju svemirske trke i lov na vanzemaljske prirodne resurse, prvenstveno rude odnosno minerale.

Bosanska ekonomija

Ekonomija Bosne zasniva se na elektroenergetici, koja čini i većinu proizvodnih kapaciteta Bosne u smislu ostvarenog prihoda. Od ostalih djelatnosti u bosanskoj privredi, ekonomski najznačajniji su turizam te prehrambena industrija.

Teorije ekonomije

1. Klasična politička ekonomija;
2. Austrijska škola ekonomske misli;
3. Neoklasična politička ekonomija;
4. Keynes-ov model;
5. Monetaristička teorija;
6. Nova klasična ekonomija;
7. Institucionalizam;
8. Marksizam;
9. Novi Keynes-ijaizam.

Vanjski linkovi

• Svjetska trgovinska organizacija
• Statistički odjel UN-a

---