Gibraltar

Izvor: Wikipedia Rojalista
Idi na: navigacija, traži
Gibraltar
Gibraltar
Zastava Gibraltara Grb Gibraltara
(Zastava) (Grb)
Gibraltar u državi.
Država Velika Britanija
Upravni oblik Prekomorska teritorija
Službeni jezik engleski
Glavni grad Gibraltar
Guverner Ed Davis
Površina 6,8 km²]
Stanovništvo 29.286
Gustoća 4.307 stanovnika na km²
Pozivni broj +350
Web stranica
NAPOMENA: Gibraltar je primjer validnosti prava na suverenitet nad teritorijom po osnovu jednog sporazuma tj. međunarodnog prava i nakon više od 300 godina, te najbolja potvrda da je povratak Bosanske kraljevine realan.

Gibraltar je prekomorska teritorija Ujedinjenog Kraljevstva. Nalazi se na krajnjem jugu Pirinejskog poluostrva i Evrope, na razmeđi Atlantskog okeana i Sredozemnog mora. Leži na istoimenom moreuzu (Gibraltarski moreuz) koji odvaja Evropu i Afriku[1]. Ukupna površina Gibraltara iznosi 6,843 km2, a na sjeveru se graniči sa Španijom. Istorijski je bio veoma važna vojna baza za Britance, a i danas se tamo nalazi baza Kraljevske mornarice.

Suverenost Gibraltara je bila najznačajnije pitanje tenzija u odnosima Španije i Engleske. Španija je prepustila Gibraltar u skladu sa Sporazumom iz Utrechta 1713, mada je i kasnije imala pretenzije na njega i tražila od Engleza da joj ga vrati[2]. Međutim, pravno gledano situacija je potpuno jasna i Španija se sama odrekla suvereniteta nad Gibraltarom u skladu s međunarodnim (dinastičkim i dr.) pravom. Stoga Španija nema pravo ni na arbitražu, pa čak ni na vođenje sudskog spora. Ovo je i najbolji dokaz da je međunarodno pravo neprikosnoveno niti zastarijeva. Npr. i Bosna (BiH), kao uzurpirana monarhija čija se vladarska loza nije nikad odrekla prava na suverenitet, može povratiti monarhiju privremeno prekinutu regicidom 1535 nad prošlim suverenim prinčem Berislavićem.

Dana 17. novembra 2002, održan je referendum na kom su se građani Gibraltara izjašnjavali o zadržavanju britanskog suvereniteta nad Gibraltarom. Rezultati referenduma su pokazali da je 99% građana za ostanak trenutnog stanja, dok je samo 1% bilo za podjelu suvereniteta između Španije i Ujedinjenog Kraljevstva.[3]

Etimologija

Riječ Gibraltar je španska izvedenica iz arapskog Džebel al-Tarik tj. Tarikova planina[4]. Naziv je vezan za geološku formaciju, tzv. Gibraltarsku stijenu (Rock of Gibraltar) nazvanu po berberskom generalu iz vremena arapske dinastije Emevija Tariku ibn Zijadu koji je vodio arapsku invaziju na Pirinejsko poluostrvo 711 g. u ime halife Al-Valida I. Ranije se nazivala i Mons Calpe, jedan od antičkih Heraklovih stubova. Danas se Gibraltar kolokvijalno naziva još i Gib ili The Rock (stijena).

Istorija

Postoje dokazi naseljenosti Gibraltara još iz praistorije. Nađeni su i tragovi neandertalaca. Tokom pisane istorije, prvi stanovnici su bili Feničani, oko 950 p.n.e. Kasnije je Gibraltar bio poznat Grcima po nazivom Heraklovi stubovi, po legendi o stvaranju Gibraltarskog moreuza. Kartažani i Rimljani su tamo takođe osnivali privremena naselja.

Nakon propasti Rimske imperije, Gibraltar je nakratko bio pod kontrolom Vandala. Kasnije je to područje bilo dio Vizigotskog kraljevstva Hispanije do njegove propasti nakon arapskog osvajanja 711.

Arapska vlast

Maurski dvorac

30. aprila 711. godine, Emevijski general Tarik ibn Zijad, na čelu većinske berberske vojske, prešao je moreuz kod Ceute. Prvo je pokušao da se iskrca kod Algecirasa ali nije uspio. Kasnije se neopaženo iskrcao na južnu tačku Gibraltara. Međutim, prva četiri vijeka arapske vlasti nad ovim područjem nisu donijela mnogo napretka.

Sultan Abdul Mu'min je izgradio prvo stalno naselje na području Gibraltara, 1150-ih, naredivši izgradnju utvrde na stijeni, a čiji su ostaci i danas vidljivi kao Moorish Castle (Maorski dvorac). Kasnije je Gibraltar postao dio Kraljevine Granade i ostao u njenom sastavu sve do 1309, kada ga kastiljanska vojska kratkotrajno okupira. Godine 1333, osvajaju ga Marinidi koji su izvršili invaziju na Kordobski halifat, ali ga 1374 vraćaju Granadi. Napokon pada pod kastiljsku vlast 1462, završavajući tako 750 godina dugu maursku vlast.

Španski period

Bitka za Gibraltar, 25. april 1607.

Iako je osvajač Gibraltara, vojvoda Medina Sidonia dugo bio jedini vlastodržac u Gibraltaru, grad je prisvojio kastiljski kralj Henrik IV, koji ga je uvrstio u svoje posjede dodajući među svoje titule i Kralj Gibraltara. Godine 1462, kralj prisajedinjuje i razrušeni grad Algeciras, time praveći širi pojam teritorije. To zaleđe je danas poznato kao Campo de Gibraltar[5].

Međutim, tokom političkih previranja za vrijeme vladavine Henrika IV, grad i opština Gibraltar su ponovno vraćeni pod vlast vojvode Medine Sidonije, 1468. On ga 1474 prodaje jevrejskim naseljenicima iz Cordobe i Seville, koje je predvodio Pedro de Herrera, u zamjenu za držanje svog vojnog garnizona u gradu naredne dvije godine. Grupa od 4350 jevreja se zatim naselila u grad. Međutim, oni se tu zadržavaju samo dvije godine[5], nakon čega ih Medina Sidonia istjeruje i predaje Inkviziciji.

Gibraltar se ponovo vraća pod vlast španske Krune 1501, ujedinjene 1479. Iste 1501 g. u Toledu kraljica Izabela Kastiljska izdaje kraljevsku povelju kojom se Gibraltaru dodjeljuje grb koji je i danas u upotrebi.

Pomorska bitka za Gibraltar se odigrala 25.4.1607 u sklopu Osamdesetogodišnjeg rata, kad je holandska flota iznenadila i napala špansku usidrenu u Gibraltarskom zalivu. Tokom četverosatne bitke, cijela španska flota je uništena.

Britanski period

Tokom rata za špansko naslijeđe, engleska i holandska vojska kao saveznici imperatora Karla VI koji je bio pretendent na špansko prijestolje, formiraju zajedničku flotu i napadaju brojne gradove na južnim obalama Španije[6]. 4.8.1704, nakon što je u rano jutro započela bombardovanje koje je trajalo četiri sata, flota pod komandom engleskog admirala Georgea Rookea i holandskog princa Georgea od Hessen-Darmstadta, a koja se sastojala od 1800 holandskih i engleskih mornara, zauzima grad Gibraltar u ime nadvojvode Charlesa. Uslovi predaje Španaca su omogućavali određenu zaštitu građana, međutim saveznički komandanti su navodno izgubili kontrolu nad pijanim mornarima koji su opustošili grad ubijajući stanovnike, silujući žene i uništavajući većinu katoličkih crkvi.[7][8][9] Pustošenje je trajalo tri dana, i kao navodni rezultat toga većina stanovništva je protjerana, pobjegla ili pobijena.

Udružena španska i francuska vojska nisu uspjele ponovno vratiti grad pod svoju kontrolu. Sporazumom iz Utrechta 1713, kojim je rat završen, Gibraltar je ostao pod suverenitetom Britanije. U skladu s čl. X i XI Sporazuma, Španija je predala Gibraltar i ostrvo Minorca pod britansku vlast. Od tad Velika Britanija u kontinuitetu ima suverenost nad Gibraltarom, i pored brojnih pokušaja Španije da ga vrati pod svoju vlast.

Zbog vojnih prijetnji od strane Španije, britanska vojska je napravila brojne utvrde i zauzela okolno područje poznato i kao britanska neutralna zona. Ovo je područje sjeverno od gradskih zidina i u njemu su Britanci stalno prisutni i vojno i politički, osim tokom rata. Na tom području se danas nalazi gibraltarski aerodrom, groblje, brojne kuće i zgrade te sportski centar, a Španija i danas ima pretenziju na tu teritoriju.

Velika opsada Gibraltara, 13. septembar 1782.

Tokom Američke revolucije, Španci, koji su bili ušli u sukob na strani Amerikanaca protiv Britanaca, postavili su blokadu oko Gibraltara kao dio neuspješne opsade koja je trajala više od tri godine, od 1779-1783. Misleći da su Britanci isuviše zauzeti ratom u Sjevernoj Americi, Španci su se nadali da će napokon zauzeti Gibraltar. Na strani Španije nalazile su se Francuska i Holandija. Gibraltar je branilo oko 5380 vojnika i 5 brodova, pod komandom general majora Georgea Eliota. Špansku vojsku je predvodio viceadmiral Antonio Barcelo pod komandom guvernera Juaquina Mendoze i kasnije generala Martina de Soto-Mayora, a okupljala je 21000 vojnika i 19 brodova.[10] U februaru 1783, opsada je doživjela neuspjeh, a zaraćene strane su potpisale mir.[11]

Kasnije je Gibraltar postao ključna baza za Kraljevsku mornaricu, što je bilo od posebnog značaja u vrijeme bitke kod Trafalgara. Njegova strateška važnost je porasla nakon otvaranja Sueckog kanala, pošto se iz njega mogla kontrolirati pomorska veza između Ujedinjenog Kraljevstva i njegovih kolonija i dominiona istočno od Sueca, poput Indije i Australije.

Španski građanski rat

Tokom Španskog građanskog rata, Gibraltar je bio poprište nekoliko incidenata. U maju 1937, britanski brod HMS Hunter je udario u morsku minu u blizini grada Almeria, kom prilikom je poginulo i ranjeno nekoliko britanskih mornara, a brod spašen i odvučen do gibraltarske luke. U junu 1937, njemački bojni brod Deutschland je uplovio u Gibraltar sa brojnim mrtvim i ranjenim mornarima nakon što su ga bombardovali republikanski avioni u blizini Ibize. Tokom jednog incidenta kad je nepoznata podmornica, vjerovatno italijanska, potopila manji transportni brod SS Endymion poginulo je nekoliko mornara.[12]

Drugi svjetski rat

Tokom Drugog svjetskog rata Britanci su evakuisali žene i djecu iz Gibraltara a sam grad pretvorili u utvrđenje. Civilnu stazu za utrke su pretvorili u aerodrom. Špansko odbijanje da omogući Wehrmachtu da preko španske teritorije osvoji Gibraltar u okviru operacije kodnog imena Felix, izazvalo je negodovanje i bijes Njemačke. Hitler šalje admirala Wilhelma Canarisa na pregovore s Francom, međutim Canaris koji je tajno bio protivnik nacizma i Hitlera nagovara Franca da zadrži neutralnost i odbije saradnju sa Silama osovine.[13] Kasnije Franco traži gotovo nemoguće uslove za svoju pomoć Nijemcima, te postavlja barikade na svim putevima prema Pirinejima.[14]

Nedavna istorija

Pogled na Gibraltar sa španske strane granice

Tokom 50-ih godina XX vijeka, Španija pod diktaturom generala Franca ponovo pokreće zahtjeve za vraćanjem španskog suvereniteta nad Gibraltarom, dijelom potaknut posjetom kraljiceElizabete II Gibraltaru 1954 u povodu 250-te godišnjice Britanskog osvajanja utvrde. Sljedećih 30 godina Španija ograničava kretanje preko gibraltarske granice, u skladu sa jednim od članova Sporazuma. Prvi referendum o suverenosti Gibraltara održan je 10.9.1967, kom prilikom su glasači odlučivali žele li se priključiti Španiji (tada pod Francovom diktaturom) ili ostati pod britanskim suverenitetom uz određenu autonomiju. Rezultati su pokazali da je ogromna većina za ostanak pod britanskom vlašću (12138 glasova) dok su samo 44 građana bili za špansku suverenost. Ovaj referendum je doveo do proglašenja Ustava Gibraltara u maju 1969, kojim je Gibraltar dobio određeni vid autonomije, što je španska vlada odlučno odbila prihvatiti. Kao odgovor, u junu iste godine Španija potpuno zatvara granicu i brojne komunikacijske linije.[15]

1981 je objavljeno je da će britanski prestolonasljedni bračni par, princ Charles i princeza Diana, započeti svoj medeni mjesec upravo u Gibraltaru. Španska vlada je kao odgovor na tu provokaciju objavila da kralj Juan Carlos I i kraljica Sofija iz protesta odbijaju poziv na svečanost.[16]

Granica sa Španijom je ponovo djelimično otvorena 1982, te napokon potpuno otvorena 1985 - prije ulaska Španije u Evropsku uniju. Zajednički razgovori o budućnosti Gibraltara između Španije i Velike Britanije nastavljeni su 1980-ih u skladu sa Briselskim sporazumom. U julu 2002, britanski ministar vanjskih poslova Jack Straw je objavio prijedloge za zajedničku vlast Španije i Britanije nad Gibraltarom. Drugi referendum o suverenosti Gibraltara je organizovan u novembru 2002, ali su na njemu građani odbili bilo kakvu ideju o zajedničkoj vlasti, sa 17900 (98,97%) naspram 187 glasova (1,03%) za zajedničku vlast. Britanska vlada je kasnije objavila, u skladu s preambulom Ustava Gibraltara:

„ Velika Britanija neće nikad ući u dogovore kojima bi narod Gibraltara morao ustupiti svoj suverentet drugoj državi protiv svoje slobodno i demokratski izražene želje. “

[[Preambula novog gibraltarskog Ustava]]


Ovo je najbolja potvrda koliko međunarodno pravo i volja naroda predstavljaju nepremostiv bedem za bilo koga ko diplomatskim varkama pokuša preoteti nečiju teritoriju. Npr. pretenzija na ponovnu uspostavu bosanske monarhije je neoboriva zahvaljujući snazi međunarodnog (dinastičkog i dr.) prava i nikad abdiciranog prijestolja.

La Cuestión de Gibraltar (španski:"Pitanje Gibraltara"), kako je taj problem nazvan u Španiji, i dalje nastavlja uticati na odnose Velike Britanije i Španije. U septembru 2006, predstavnici UK, Španije i Gibraltara su zaključili pregovore u Córdobi (Španija) okvirnim sporazumom o nizu pitanja koji utiču na Gibraltar i Campo de Gibraltar, kojim se uklanjaju neka ograničenja koja je nametnula Španija[17]. Tim sporazumom je riješen veliki broj dugogodišnjih problema; poboljšan saobraćaj na granici, riješeno korištenje aerodroma[18], a Španija je priznala pozivni telefonski broj +350 te je riješen i dugotrajni spor priznavanja penzija bivšim španskim radnicima u Gibraltaru koji su izgubili svoja radna mjesta kad je Španija zatvorila granicu 1969.[19].

Za vrijeme trilateralnih pregovora britanska vlada je objavila svoju politiku da neće ući u dogovore o suverenosti Gibraltara sa Španijom bez saglasnosti vlade i stanovnika Gibraltara.[20] U decembru 2008, Gibraltar je dobio spor na nivou EU u vezi regionalne selektivnosti za novi poreski sistem.[21] U maju 2009, povećan je broj upada španskih brodova u teritorijalne vode Gibraltara, što dovodi do intervencije policije i diplomatskih protesta od strane britanske vlade.[22][23] U julu 2009, Miguel Angel Moratinos postaje prvi španski ministar vanjskih poslova koji je posjetio Gibraltar u sklopu sastanaka trilateralnog foruma.[24]

Politički sistem

Parlament Gibraltara

Gibraltar je prekomorska teritorija Velike Britanije, čiji je vrhovni šef države (suveren) kraljica Elizabeta II koju zastupa guverner Gibraltara. Velika Britanija zadržava odgovornost za odbranu i vanjske odnose. Guverner nije uključen u svakodnevnu upravu u Gibraltaru, a njegova uloga je uglavnom ceremonijalne prirode kao predstavnik šefa države. Guverner službeno nakon izbora imenuje premijera i ministre u vladi.

Vlada Gibraltara je izabrana na mandat od četiri godine. Glavna osoba u Vladi je premijer. Vlada se sastoji od deset izabranih članova, a jednodomni parlament od sedamnaest. Glasnogovornik parlamenta se imenuje putem rezolucije.

Gibraltar je dio Evropske unije, nakon što je Velika Britanija potpisala Ugovor o pristupanju Uniji 1973, s izuzetkom određenih aspekata poput carinske unije i zajedničke poljoprivredne politike. Nakon desetogodišnjih nastojanja da ostvare pravo glasa na evropskim izborima[25], od 2004 stanovnici Gibraltara učestvuju na izborima za Evropski parlament kao dio izborne jedinice Jugozapadna Engleska[26].

Geografija

Satelitski snimak Gibraltarskog zaliva (snimak: NASA)

Teritorija pokriva površinu od 6843 km2. Sa Španijom dijeli 1200 m dugu granicu. Na španskoj strani granice nalazi se grad La Línea de la Concepción, opština provincije Cádiz. Dio provincije Cádiz pokraj Gibraltara nosi naziv Campo de Gibraltar, ili doslovno Gibraltarsko selo. Morsko razgraničenje Gibraltara sa Španijom iznosi oko 12 km. Postoje dvije obale Gibraltara (pošto je poluostrvo): istočna strana, na kojoj se nalaze naselja Sandy Bay i Catalan Bay, te zapadna strana na kojoj živi većina stanovništva.

Sa zanemarivim prirodnim resursima i malobrojnim izvorima pitke vode koji su ograničeni na sjever poluostrva, sve donedavno Gibraltar je koristio ogromne kamene i betonske vodene rezervoare za skladištenje pitke vode. Svježa voda iz prirodnih izvora je zamijenjena sa dvije fabrike za desalinizaciju morske vode.[27] Gibraltar je jedna od najgušće naseljenih teritorija na svijetu, sa otprilike 4290 stanovnika/km2. Rastući zahtjevi za prostorom sve češće se rješavaju isušivanjem mora; isušena površina zemlje trenutno sačinjava oko desetine ukupne površine teritorije. Sama stijena je pretežno od krečnjaka, a visoka je 426 m. Sadrži brojne tunele kroz koje vode putevi, međutim većina njih je zatvorena za javni saobraćaj a kontrolira ih vojska.

Vanjski linkovi

Reference

  1. ↑ Gibraltar.
  2. ↑ Informe sobre la cuestión de Gibraltar, Špansko ministarstvo vanjskih poslova (es)
  3. ↑ Gibraltar
  4. ↑ History of Gibraltar.
  5. ↑ 5,0 5,1 Maurice Harvey (1996). Gibraltar. A History, 50-52, Spellmount Limited. ISBN 1-86227-103-8
  6. ↑ the British attacked the Rock of Gibraltar
  7. ↑ Andrews, Allen, Proud Fortress The Fighting Story Of Gibraltar, str.32-33
  8. ↑ Jackson, Sir William, Rock of the Gibraltarians, str.100-101
  9. ↑ Rock of Contention. A History of Gibraltar. George Hills (1974). London: Robert Hale. str. 173-174, ISBN 0-7091-4352-4
  10. ↑ Davis, Paul K., (2001): Besieged: an encyclopedia of great sieges from ancient times to the present, ABC-CLIO, Inc., Santa Barbara, California, str.183-186, ISBN 1-57607-195-2
  11. ↑ "Gibraltar." Microsoft Encarta 2006 [DVD], Microsoft Corporation, 2005.
  12. ↑ Paco Galliano. 2003. '"The Smallest Bank in the World. (Gibraltar: Gibraltar Books), str.57-9.
  13. ↑ Anthony Cave Brown, (1975) Bodyguard of Lies, Harper& Row, str. 239
  14. ↑ Waller, John H.. The Unseen War in Europe: Espionage and Conspiracy in the Second World War, str. 264.
  15. ↑ Gibraltar.
  16. ↑ Gibraltar.
  17. ↑ Communiqué of the ministerial meeting of the forum of dialogue on Gibraltar.
  18. ↑ Press Release. Airport Agreement.
  19. ↑ Trilateral Forum. Ministerial Statement on Pensions.
  20. ↑ Transcript of evidence taken before the Foreign Affairs Select Committee
  21. ↑ European Court Judgement
  22. ↑ Britanija objavila da su španske provokacije neprihvatljive
  23. ↑ Povratak Armade
  24. ↑ Communique of the forum July 2009
  25. ↑ Our Right to Vote in European Elections.
  26. ↑ Gibraltar should join South West for elections to European Parliament.
  27. ↑ Gibraltar Water Supply.
Dobavljeno iz "https://wiki.royalfamily.ba/index.php?title=Gibraltar&oldid=10203"