Jadviga, kralj Poljske

Kralj Jadviga Poljski
Kralj Poljske
Vladavina	1384-17.juli 1399
Prethodnik	Ludovik I, kralj Ugarske
Nasljednik	Vladislav II, kralj Poljske
Krunidba	16.novembar 1384
Supružnik	Vladislav II, kralj Poljske
Dinastija	Anžuvinci
Otac	kralj Ludovik
Majka	Elizabeta Kotromanić
Rođenje	1373/1374
Smrt	17.juli 1399

Jadviga ili Hedviga (1373/1374-17.juli 1399) je bila poljski kralj iz dinastije Anžuvinaca. Pri tom je nosila titulu kralja a ne kraljice pošto su u to vrijeme u Evropi vladajuće kraljice bile rijetkost, tj. da bi se znalo da je suvereni vladar a ne tek žena kralja kao npr. Katarina Kosača ud. Kotromanić koja nije imala suverenih prava (na vladanje). Kralj Tvrtko I od Bosne je bio prvi rođak Jadvigine majke, kraljice Elizabete Bosanske, a iz dinastičkih razloga i Jadvigin zakoniti posvojitelj.

Kako je bila vrlo učena i poliglot sa znanjem najmanje pet jezika (latinskog, mađarskog, bosanskog, poljskog i njemačkog), Jadviga se bavila i prevodilaštvom te je prevela mnoge knjige, najviše s latinskog na poljski.

Jadviga je za vladara Poljske krunisana u Krakowu, 16.11.1384. Jadviga predstavlja važnu kariku u tranziciji poljske monarhije pod upravom ugašene dinastije Piest pod upravu dinastiju Jagelona, porijeklom Litvanijsku. U poljskoj tradiciji i jeziku poznata je pod imenom Jadwiga, bosanskom kao Jadviga, engleskom i njemačkom kao Hedwig, litvanijskom kao Jadvyga, mađarskom kao Hedvig, a latinskom kao Hedvigis.

Mladost

Jadviga je bila najmlađa kćerka ugarsko-poljskog kralja Ludovika Velikog i Elizabete Bosanske, kćerke bosanskog bana Stjepana. I s očeve i s majčine strane Jadviga vuče korijene iz prastare poljske dinastije Piast. Njena paternala baka, mađarska kraljica Elizabeta Poljska, bila je kćerka kralja Vladislava I koji je 1320 ponovo ujedinio Poljsku. Jadvigina prabaka je bila Elizabeta od Srbije, pa je Jadviga potomak i srbijanske dinastije Nemanjića. Jadviga je odrasla na kraljevskom dvoru u Budi i Višegradu u Mađarskoj.

Još kao dijete, 1378, biva obećana (sponsalia de futuro) budućem vojvodi Vilimu Austrijskom, te provodi godinu dana na dvoru u Beču. Njen otac kralj Ludovik namijenio je važniju ulogu njenoj starijoj sestri Mariji koju je obećao Svetom rimskom imperatoru, silniku Sigismundu Luksemburškom. Naime, Ludovik je prvobitno planirao ostaviti poljsku krunu Mariji i Sigismundu koji je već imao nasljedno pravo na nju, a pored toga bio i nasljednik Bradenburga koji je bio bliži Poljskoj nego Ugarskoj.

Vladavina

Sve do 1370, Poljskom je vladala autohtona dinastija Piast. Njen posljednji kralj, Casimir III, nije imao zakonitog sina a unuke je smatrao nedoraslim za tron. Stoga je za svog prijestolonasljednika odredio sina svoje sestre Elizabete, Ludovika I od Mađarske. Premda je Ludovik bio proglašen kraljem, ipak je njegova majka Elizabeta držala praktično čitavu vlast u svojim rukama do svoje smrti 1380.

Kraljevski pečat Kralja Jadvige od Poljske.

Kad je i Ludovik umro, 1382, mađarski tron naslijedila je njegova najstarija kćerka Marija, pod regentstvom njene majke Bosanke. Međutim u Poljskoj, velmože iz Donje Poljske (vladari Poljske iz sjene) nisu željeli nastavak personalne unije s Mađarskom, niti su za regenta prihvatali Marijinog vjerenika Sigismunda kog su bili protjerali iz zemlje. Stoga su za svog novog monarha izabrali Marijinu mlađu sestru, Jadvigu. Nakon dvogodišnjih pregovora s Jadviginom majkom Elizabetom od Bosne koja je bila regent Mađarske, te nakon građanskog rata iz 1383, Jadviga je napokon dospjela u Kraków kao desetogodišnjakinja, 16.10.1384 (po nekim izvorima 1385), gdje je krunjena za Kralja Poljske — Hedvig Rex Poloniæ, a ne Hedvig Regina Poloniæ. Poljski zakonik naime nije sadržavao odredbe za ženskog vladara, ali nije ni specificirao da kralj mora biti muško. Muški pol njene titule takođe je naglašavao da je Jadviga samostalni monarh po vlastitom nasljednom pravu, tj. da nije postala kraljica brakom.

Heraldički pečat Kralja Jadvige od Poljske.

Kao dijete-monarh Poljske, Jadviga je imala barem jednog rođaka u Poljskoj (cjelokupna njena familija ostala je u Mađarskoj): ujaka njene majke, Władysława Bijelog koji je umro 1388 bez potomstva, i koji je imao titulu Princ od Gniewkowa. Titula Prečasni odnosno Prečasna familija (lat. Nobilissimus odnosno nobilissima familia) bile su od XI vijeka u upotrebi za Kralja Mađarske i Kraljevsku Porodicu, ali je tek nekolicina pojedinaca, među njima i Jadviga, u zvaničnim dokumentima i pominjana s tom titulom.

Ubrzo po Jadviginoj krunidbi, pojavili su se novi poželjni prosci za Jadviginu ruku: Vojvoda Siemowit IV od Mazovije i Veliki vojvoda Jogaila od Litvanije koji je uživao podršku velmoža Donje Poljske. Godine 1385 (kad je Jadvigi bilo 11 godina), budući Vojvoda Vilim od Austrije došao je u Kraków da otpočne brak s Jadvigom preko kreveta i suoči velmože s gotovim činom. Taj mu plan međutim propada, i Vilima protjeraju iz Poljske kao grubijana, dok istovremeno Jadviga proglasi svoje zaruke nevažećim. Vilim će kasnije oženiti Jadviginu rodicu, Janiku II od Napulja. Te iste godine (1385), Jogaila i velmože Donje Poljske sklapaju Savez iz Krewa, pri čemu je Jogaila obećao da će prihvatiti zapadno kršćanstvo i ujediniti Litvaniju s Poljskom, u zamjenu za Jadviginu ruku i krunu Poljske. 12-godišnja Jadviga i 26-godišnji Jogaila — koji je prethodno kršten kao Władysław — vjenčali su se u Krakówu, marta 1386. Potom je uslijedilo krunisanje Jogaila za Kralja Poljske (Vladislava), pri čemu Jadviga nije abdicirala tj. zadržala je sva svoja kraljevska prava.

Godine 1386, dolazi do otmice Jadvigine majke Elizabete Bosanske i sestre, Kraljice Marije od Mađarske. U toj zavjeri, januara 1387 Elizabeta biva ubijena davljenjem pred Marijom koja je na sreću oslobođena u julu iste godine zalaganjem plemićke porodice Frankopan te Jadviginog ujaka Kralja Tvrtka od Bosne. Marija je 1395, u poodmaklom stadiju trudnoće, tragično preminula.

Kao monarh, mlada Jadviga je vjerovatno imala malo stvarne moći. Bez obzira na to, učestvovala je aktivno u političkom, diplomatskom i kulturnom životu Kraljevine i čak nastupala kao garantor Władysławovih obećanja da će povratiti Poljskoj njene ranije izgubljene teritorije. Godine 1387, Jadviga je predvodila dvije uspješne vojne kampanje s ciljem povrata provincije Halych u Crvenoj Ruteniji, koju je u trenutku Jadviginog stupanja na prijestolje Mađarska bila zadržala osporavajući Poljskoj ovu provinciju po osnovu dinastičkog prava. Kako je i sama bila prijestolonasljednica Ludovika I od Mađarske, te su vojne kampanje uglavnom bile miroljubive i rezultirale su time što se kralj Petru I od Moldavije poklonio tj. priznao nadsuverenitet monarsima Poljske, septembra 1387. Godine 1390 Jadviga započinje korespondenciju s Viteškim redom Teutonaca, nakon čega će uslijediti i susreti dvaju delegacija, u kojima će lično predvoditi diplomatske pregovore.

Međutim, pretpostavlja se da je većina političkih dužnosti bila vjerovatno u Władysławovim rukama, sa Jadvigom prisutnom tokom kulturnih i dobrotvornih aktivnosti. Jadviga je bila poznata mecena brojnim piscima i drugim umjetnicima svog doba, a znatan dio ličnog bogatstva je dala u donacije, uključujući i kraljevske insignije, uglavnom u značajne svrhe koje su uključivale i osnivanje čitavih bolnica. Finansirala je i školarine za dvadeset Litvanijaca na Šarlovom univerzitetu u Pragu. Među njene najpoznatije kulturne zaostavštine ubraja se i restauracija Krakówske akademije, koja će 1817 biti preimenovana u Jagielonski univerzitet, u čast kraljevskog para.

Smrt i nasljeđivanje

Jan Matejko je ekshumirao lubanju kraljice Jadvige da bi naslikao ovaj portret.

Jadviga je 22.6.1399 rodila djevojčicu, nazvanu Elizabeta Bonifacija po Jadviginoj ubijenoj majci, ali u roku od mjesec dana obje umiru usljed komplikacija od porođaja. Zajedno su sahranjene u Katedrali Wawel u Krakówu. Pozicija njenog supruga kao sada samostalnog vladara bila je ugrožena njenom smrću pošto je on postao kralj po njenom pravu tj. ženidbom. Jagelo je ipak ostao suvereni kralj Poljske sve do svoje smrti 35 godina kasnije, a svoje vladarsko pravo ojačao je tako što se oženio Jadviginom rodicom groficom Anom Celjskom. Nasljedili su ga sinovi rođeni od njegove treće supruge, koji nisu bili potomci nijednog prethodnog poljskog vladara. Poljskom je tako zavladala nova dinastija Jagelona.

Naime, pitanje Jadviginog prijestolonasljednika nije bilo jednostavno, pošto Poljska u to doba nije imala dinastički pravni poredak primogeniture (gdje najstariji sin nasljeđuje krunu od oca ili majke), nego su kraljevi postavljani u nekoj vrsti izbora među plemstvom. Postojali su potomci kasnijih kćerki Casimira III od Poljske koji je umro 1370, kao što su najmlađa Casimirova kćerka Grofica of Celja Anna (umrla 1425 bez živog muškog nasljednika), te njena kćerka Anna od Celja (1380–1416) - kojom se Władysław II Jogaila oženio po Jadviginoj smrti. Anna je dobila kćerku koju je nazvala po pokojnoj Jadvigi, Jadvyga od Litvanije, rođenu 1408 i umrlu 1431, navodno otrovanu od strane Sofije – Władysławove posljednje žene nakon što je jedna uticajna struja poljskih plemića podržala pretenziju mlade Jadvyge nauštrb pretenzije Sofijinih sinova. I sam mperator Sigismund Luksemburški bio je nasljednik Velikog vojvode Gediminasa od Litvanije, kso i Casimira III.

Jadvigin muž Władysław Jogaila zadržao je tron po njenoj smrti, najviše zbog toga što se nije pojavio pretendent s jačom pretenzijom od njegove. Nije bio zbačen čak ni nakon smrti njegove druge žene, pa je naposlijetku uspio osnovati novu dinastiju Poljske sa svojim sinovima od zadnje mu žene Sofije koja nije bila u srodstvu s prethodnim vladarima Poljske.

Ekshumacije i kraljevski sarkofag

Sarkofag Kralja Jadvige, Wawel Katedrala u Krakówu

Jadvigino tijelo je bilo ekshumirano najmanje tri puta. Prvi put u XVII vijeku, usljed građevinskih radova u blizini njenog groba. Drugi put 1887, Jadvigin grob biva otvoren i kompletan kostur izložen skupa s kraljevskim plaštom i kapom, kom prilikom je poznati slikar Jan Matejko sačinio neophodne skice njene fizionomije na osnovu kojih je kasnije naslikao njen čuveni portret (vidi sliku).

Treći put njen grob je otvoren 12.7.1949. Ovaj put s ciljem ukopa u novi sarkofag koji je donirao Karol Lanckoroński, a kog je 1902 iz komada bijelog mermera izvajao poznati vajar Antoni Madeyski. Na njemu je ova velika, i u narodu omiljena poljska kraljica prikazana s psom kraj njenih nogu, kao simbolom vjernosti. Za razliku od ostalih sarkofaga u Katedrali, njen je položen tako da stopala pokazuju na zapad. Izloženi uz njen kraljevski sarkofag su skromni (drveni) orb te žezlo sa kojima je sahranjena, nakon što je rasprodala svoje kraljevske dragulje da bi finansirala obnovu Krakówske akademije, danas poznate kao Jagelonski univerzitet.

Genealogija Jadvigine majke, kraljice Elizabete Bosanske

16. Radivoj, otac Mateja Ninoslava

8. Prijezda I, ban Bosne

4. Stjepan I, ban Bosne

9. Banica Elizabeta

2. Stjepan II, ban Bosne

20. Stefan Uroš I, kralj Srbije

10. Stefan Dragutin, kralj Srbije

21. Jelena Anžujska

5. Elizabeta Nemanjić

22. Sztefan V, kralj Ugarske

11. Katarina od Ugarske

23. Elizabeta Kumanka

1. Elizabeta Kotromanić

24. Kazimir I, vojvoda Kujavske

12. Ziemomysl, knez Inowrocława

25. Konstancija Pjast

6. Kazimir II, vojvoda Kujavske

26. Sambor II, vojvoda Pomorja

13. Saloma od Pomorja

27. Matilda Meklenburška

3. Elizabeta Pjast

Galerija

• 

  Jadviga obnavlja Krakówsku akademiju (Jagelonski univerzitet).

• 

  Jadvigin portret Jana Matejka.

• 

  Jadvigin pehar, Katedrala Wawel.

• 

  Kraljevski pečat Kralja Jadvige.

• 

  Spomenik Jadvigi i Jagiełłu (Jogaila) u parku Planty, Kraków.

Reference

Vladarske titule
Prethodnik: Ludovik I od Mađarske	Kralj Poljske 1384–1399	Nasljednik: Vladislav II od Poljske

---