Prikaz izvora stranice Svemirska trka

{{DISPLAYTITLE:<span style="font-family:Georgia;font-size:34px;">Svemirska trka</span>}}
<div style="text-align: justify;">
[[Datoteka:Gemini_VI_Launch_-_GPN-2000-000612.jpg|mini|280p|Titan 2 rakete su lansirale 12 Gemini letjelica.]]
'''Svemirska trka''' je bila nezvanično takmičenje između SAD-a i Sovjetskog Saveza (SSSR), koje je počelo nakon sovjetskog lansiranja satelita Sputnik 1, 4.10.1957, i trajalo do 1975. Trka je uključivala napore ovih zemalja da istraže Zemljinu atmosferu vještačkim satelitima, te pošalju ljude na Mjesec.

Termin ''svemirska trka'' je smišljen u analogiji s trkom u naoružavanju, koja je također postojala između SAD i SSSR. Svemirska trka je postala važan dio kulturnog i tehnološkog rivalstva između SSSR-a i SAD-a tokom Hladnog rata. Svemirska tehnologija je postala posebno važna arena u ovom sukobu, kako zbog svoje vojne primjene tako i zbog psihološke koristi od rasta morala zbog postignutih uspjeha.

== Istorijska pozadina ==

=== Rani vojni uticaji ===

Rakete su zanimale naučnike i amatere najmanje 2000 godina. Kinezi su ih koristili kao oružje još u XI vijeku. Ruski naučnik Konstantin Ciolkovski je osamdesetih godina XIX vijeka razmišljao o višestepenim raketama punjenim tečnim gorivom koje bi mogle dosegnuti svemir, ali je tek 1926 Amerikanac Robert Goddard dizajnirao praktičnu raketu s tečnim gorivom. Goddard je radio u tajnosti, pošto su mu se naučna zajednica, javnost, pa čak i New York Times podsmijavali. Bio je potreban rat da bi se spoznao pravi potencijal raketa. Ovo se pokazalo kao prijetnja u budućnosti, pošto će svaka svemirska trka postati nerazdvojna od vojnih ambicija uprkos naučnom karakteru i miroljubivoj retorici.

=== Njemački doprinos i uloga nacista ===
Tokom druge polovine dvadesetih godina XX vijeka, njemački naučnici su eksperimentisali sa raketama pogonjenim tečnim gorivom koje su bile sposobne da dostignu relativno velike visine i razdaljine. Reichswehr, prethodnik Wehrmachta, zainteresovao se 1932 za rakete radi dalekometne artiljerijske paljbe.

Wernher von Braun, slavoljubivi nacistički naučnik, razvija oružja za Hitlerovu Njemačku u II svjetskom ratu. Von Braun se poslužio originalnim Goddardovim istraživanjima, proučavajući i poboljšavajući Goddardove rakete. Njemačka A-4 raketa, lansirana 1942, postaće prva raketa koja će dosegnuti svemir. Godine 1943, Njemačka počinje proizvodnju njenog nasljednika, rakete V2, dometa 300 kilometara i nosivosti bojeve glave 1000 kilograma. Wehrmacht je ispalio na hiljade V2 raketa na savezničke države tokom II svjetskog rata, izazivajući velike štete i gubitak života. Ipak, mnogo više radnika-robova je ubijeno tokom proizvodnje V2 nego u napadima tom raketom.

Kako se svjetski rat približavao kraju, sovjetska, britanska i američka vojska i njihovi naučni timovi su se takmičili ko će prije zarobiti tehnologiju i uvježbano osoblje iz njemačke raketne instalacije u Penemindeu. SSSR i Velika Britanija su imale manje uspjeha, ali su SAD stekle najviše koristi, zarobivši velik dio njemačkih raketnih naučnika (dio njih je bio u članstvu Nacističke partije uključujući i Von Brauna) iz Njemačke u SAD kao dio operacije "Spajalica" pod okriljem [[Pretorijanci|Jezuitskog reda]] Rimokatoličke crkve. Ti su naučnici prilagodili njemačke rakete, originalno korištene protiv Britanije, za druge namjene. Poslije rata naučnici su iskoristili rakete u ispitivanju uslova koji su vladali na velikim visinama: temperature, pritiska, kosmičkog zračenja i dr. Ovo se nastavilo uz pomoć Von Brauna i njegovih kolega koji su, umjesto da odgovaraju za ratne zločine, oformili NASA-u koja je tako među narodom zadobila epitet "NAZA" (''nacistička agencija'') i postali jezgra jezuitskog naučnog kruga unutar SAD-a, koji se pogrešno označava kao američki.

=== Hladnoratovski korijeni Svemirske trke ===
Nakon II svjetskog rata, SAD i SSSR su otpočeli hladni rat kroz špijunažu i propagandu. Istraživanje svemira i satelitska tehnologija je mogla dati veliki doprinos u Hladnom ratu za obje strane. Oprema na satelitima je mogla poslužiti i u svrhu špijunaže drugih zemalja, dok su uspjesi u svemiru mogli poslužiti u propagandne svrhe tj. za reklamiranje naučne i vojne snage određene strane. Iste rakete koje su mogle poslati čovjeka u orbitu ili pogoditi određenu tačku na Mjesecu, su takođe mogle poslati atomsku bombu na određeni neprijateljski grad. Mnogo od tehnološkog razvoja potrebnog za putovanje u svemir jednako je primijenjeno i na vojne rakete poput interkontinentalnih balističkih projektila. Zajedno s drugim aspektima trke u naoružanju, napredak u svemiru je pokazivao tehnološku i ekonomsku snagu, demonstrirajući superiornost ideologije te zemlje. Istraživanje svemira tako je imalo dvostruku ulogu: moglo je služiti miroljubivim nastojanjima, ali je isto tako moglo doprinijeti i vojnim ciljevima.

== Vještački sateliti ==

=== Sputnik ===
4.10.1957 SSSR je uspješno lansirao Sputnik 1, prvi vještački satelit koji je stigao do svoje predviđene orbite oko Zemlje, što je načinilo SSSR prvom svemirskom silom <ref>[http://history.nasa.gov/sputnik Sputnik and The Dawn of the Space Age". NASA]</ref> i čime je svemirska trka počela. Zbog vojnih i ekonomskih implikacija, Sputnik je izazvao strah i žestoke političke debate u SAD. U isto vrijeme, lansiranje Sputnika je u SSSR viđeno kao važan pokazatelj naučne i inženjerske sposobnosti nacije.

[[Datoteka:Sputnik_asm.jpg|mini|lijevo|180p|Maketa Sputnika.]]
Lansiranje Sputnika i kasniji program istraživanja svemira je u SSSR naišao na veliko interesovanje javnosti. Za zemlju koja se netom bila oporavila od teškog rata bilo je važno i ohrabrujuće vidjeti dokaz napretka nauke i tehnike u novom vremenu.

Prije lansiranja Sputnika, prosječan Amerikanac je vjerovao da SAD imaju superiornost u svim poljima tehnologije. Von Braunov sovjetski kolega Sergej Koroljev, glavni inženjer koji je dizajnirao raketu R-7 koja je poslala Sputnik u orbitu, će kasnije projektovati raketu N-1 dizajniranu da pošalje kosmonaute na Mjesec. Kao odgovor na Sputnik, SAD su poduzele velike napore da povrate tehnološku nadmoć, uključujući i prepravku školskih nastavnih planova u nadi da će zadobiti što više mladih umova<ref>[http://www.nas.edu/sputnik/dow1.htm Dow, Peter. "Sputnik Revisited: Historical Perspectives on Science Reform". symposium hosted by the Center for Science, Mathematics, and Engineering Education.]</ref>. Ova reakcija je danas poznata kao ''Sputnikova kriza''.

Kennedyjev potpredsjednik Lyndon Johnson u to vrijeme će izjaviti: "U očima svijeta, prvi u svemiru znači prvi; drugi znači drugi u svemu" <ref>[http://www.lewrockwell.com/rozeff/rozeff100.html Lunar Supremacy and Lunacy - Michael S. Rozeff]</ref>; obrazlažući tako potrebu za ulaganjem truda i sredstava da bi se pobijedilo u Svemirskoj trci.

U početku obeshrabrena i uplašena zbog Sputnika, američka javnost postala je vezana za američke projekte koji su slijedili. Školska djeca su pratila uspjehe lansiranja, a građenje modela raketa je postalo popularan hobi. Predsjednik Kennedy je držao govore, ohrabrujući naciju da podrži svemirski program i pokuša prevazići skepticizam mnogih koji su mislili da bi milioni dolara bili bolje iskorišteni za pravljenje postojećeg dokazanog oružja ili borbu protiv siromaštva.

[[Datoteka:Van Allen Explorer 1.jpg|mini|desno|200p|Model Explorera 1 na novinskoj konferenciji.]]
Nakon skoro četiri mjeseca od lansiranja Sputnika 1, SAD su lansirale prvi satelit, Explorer 1. U međuvremenu su se dogodili brojni neuspjesi u lansirnom svemirskom centru Cape Canaveral na Floridi prilikom eksperimentisanja sa prvim raketama. Prvi sateliti su lansirani za potrebe nauke. Sputnik 1 i Eksplorer 1 su lansirani u sklopu učešća SSSR-a i SAD-a u '''Međunarodnoj geofizičkoj godini'''. Sputnik je pomogao u određivanju gustine gornjeg sloja atmosfere, a let Eksplorera 1 je doveo do otkrića Van Allenovog radijacijskog pojasa.

=== Telekomunikacioni sateliti ===
Prvi telekomunikacioni satelit, Projekat SKOR, lansiran je 18.12.1958, prenoseći poruku svijetu od američkog predsjednika Dwighta Eisenhowera. Prvi aktivni komunikacioni satelit bio je Telstar 1, kojeg su lansirale SAD 10.7.1962.

=== Ostali sateliti ===
SAD su 26.7.1963 lansirale Sinkom-2, prvi ''geosinhroni satelit'' tj. satelit čija je brzina usklađena s brzinom obrtanja Zemlje. Uspjeh ove klase satelita značio je da obične satelitske antene više nisu morale pratiti orbitu satelita, pošto je orbita ostajala ''geostacionarna'' tj. prividno na istom mjestu. Nakon ove važne etape u razvoju satelitske tehnologije, obični građani su mogli koristiti satelitske komunikacije za televizijski prenos nakon samo jednog namještanja antene.

== Živa bića u svemiru ==

=== Životinje ===
[[Datoteka:Yuri Gagarin (NASA).jpg|mini|desno|180p|Jurij Gagarin]]

Prvi živi organizmi poslani u svemir bile su voćne muhe koje su SAD lansirale 1946 u zarobljenoj njemačkoj V2 raketi. Prvi sisar poslan u svemir, pas Lajka, putovala je 1957 u sovjetskom Sputniku 2<ref>[http://history.nasa.gov/afspbio/part1.htm The Beginnings of Research in Space Biology at the Air Force Missile Development Center, 1946-1952. History of Research in Space Biology and Biodynamics. NASA.]</ref>. Pošto nije postojala tehnologija koja bi Lajku i vratila nakon misije, ona je uginula od pritiska i pregrijavanja ubrzo po dosezanju planirane orbite. Godine 1960, sovjetski psi Belka i Strelka letjeli su u planiranoj orbiti i uspješno se vratili na Zemlju.

Američki svemirski program je poslao u svemir najmanje dvije čimpanze prije lansiranja prvog čovjeka u orbitu. Juna 1997, vazduhoplovstvo SAD-a je objavilo da će pustiti svoje posljednje čimpanze u javnoj ceremoniji oslobađanja koje je odobrio Kongres. Dva mjeseca nakon njihovog premještanja u Koulston fondaciju, istraživačku laboratoriju u Novom Meksiku, fondacija Spasimo čimpanze predala je zahtjev za njihovo oslobađanje. Ova akcija je na kraju dozvolila ”puštanje” čimpanzi 1999 u poludivlje uslove utočišta u južnoj Floridi. Kornjače koje su Sovjeti lansirali u Zondu 5, postale su prve životinje koje su letjele oko Mjeseca, septembra 1968.

=== Ljudi ===
Jurij Gagarin je prvi kosmonaut koji je ušao u orbitu, u sovjetskom Vostoku 1, 12.4.1961, u danu koji je slavljen kao praznik u SSSR i drugim zemljama socijalističkog bloka. Let je trajao 1h:48m, a letjelica je obišla jednom oko Zemlje. 23 dana kasnije, u misiji Freedom 7, Alan Shepard postaće prvi Amerikanac koji je letio u svemir. John Glenn će, letom u Friendshipu 7, postati prvi Amerikanac koji je uspješno obletio Zemlju, prošavši tri kruga u orbiti 20.2.1962.

Prvi istovremeni let dvije osobe je prvi izveo SSSR, u periodu 11-15.8.1962. Ruskinja Valentina Terješkova je postala prva žena u svemiru 16.6.1963 u Vostoku 6. Koroljev je prvobitno planirao daljnje misije Vostoka, ali nakon objavljivanja američkog Apollo programa, premijer SSSR-a Nikita Hruščov je zahtijevao ubrzana istraživanja novih letjelica i njihovu primjenu <ref>[http://www.zarya.info/Diaries/Vostok/Vostok.php Vostok - the World's First Spaceship]</ref>. Prvi let sa više od jednim članom posade izveo je sovjetski Vashod 1, modifikovana verzija Vostok letjelice. Poletio je 12.10.1964, noseći Komarova, Feoktisova i Jegorova. Ovaj let je bio i prvi u kojem posada nije nosila svemirska odijela.

Aleksej Leonov, iz Vashoda 2, kojeg je SSSR lansirao 18.3.1965, izvršio je prvu šetnju u svemiru. Ova misija se zamalo završila katastrofom, kad je Leonov jedva uspio vratiti se u kapsulu nakon što se usljed loših retroraketa brod spustio 1600 kilometara daleko od planiranog mjesta. Poslije te misije Hruščov je smijenjen, a novo sovjetsko rukovodstvo neće poduzeti nove napore na razvoju tehnologije koja bi odvela čovjeka na Mjesečevo tlo.

== Misije na Mjesec ==
Iako su uspjesi koje su SSSR i SAD postigli donijeli veliki ponos svojim nacijama, ideološka klima se pobrinula da Svemirska trka traje sve dok prvi čovjek ne bude hodao po Mjesecu. Prije ovog dostignuća, bespilotne letjelice su morale prvo istražiti Mjesec fotografisanjem i pokazivanjem svojih mogućnosti da bezbjedno slete na njega.

=== Bespilotne letjelice ===
[[Datoteka:NASA-Apollo8-Dec24-Earthrise.jpg|mini|lijevo|180p|Zemlja viđena s Mjeseca.]]
Nakon sovjetskih uspjeha u postavljanju prvog satelita u orbitu, Amerikanci su se skoncentrisali na napore da pošalju sonde na Mjesec. Svoj prvi pokušaj da to urade nazvali su program Pionir. S druge strane, sovjetski program Luna je postao operativan lansiranjem Lune 1, 4.1.1959], a Luna 1 je postala prva sonda na Mjesecu. Kao dodatak programu Pionir, postojala su još tri specifična američka programa: Ranger, Lunar Orbiter i robotski Surveyor program s ciljem pronalaženja potencijalnog mjesta za slijetanje Apollo kapsula na Mjesec.

=== Slijetanje čovjeka na Mjesec ===
Dok su sovjetske sonde stigle do Mjeseca prije američkih letjelica, Amerikanac Neil Armstrong je navodno postao prva osoba koja je kročila na površinu Mjeseca, 21.7.1969 tj. nakon slijetanja dan ranije. Armstrong, komandant misije Apollo 11, je imao podršku pilota komandnog modula Michaela Collinsa i pilota lunarnog modula Buzza Aldrina, u događaju koji je gledalo 500 miliona ljudi širom svijeta <ref>[http://www.parkes.atnf.csiro.au/news_events/apollo11/pasa/on_eagles_wings.pdf On Eagle's Wings: The Parkes Observatory's Support of the Apollo 11 Mission (PDF). Astronomical Society of Australia (2001-07-01).]</ref>. Tadašnji komentatori su slijetanje na Mjesec označili jednim od ključnih trenutaka XX vijeka, a Armstrongove riječi nakon što je dodirnuo površinu Mjeseca "Ovo je mali korak za čovjeka, a veliki za čovječanstvo" su postale opštepoznate.


==== Drugi aspekti slijetanja na Mjesec ====
Uprkos drugim međunarodnim rivalstvima, Svemirska trka je ostala neiskvarena aspiracijama za teritorijalnim proširenjima. Nakon svojih uspješnih slijetanja na Mjesec, SAD su se izričito odrekle prava posjedovanja bilo kog dijela Mjeseca.

== Ostali uspjesi ==

=== Misije na druge planete ===
SSSR je prvi poslao sonde na Veneru i Mars, 1960. Prva letjelica koja je uspješno proletjela pored Venere je bio američki Mariner 2, 14.12.1962. On je poslao na Zemlju iznenađujuće podatke o visokoj temperaturi na površini i velikoj gustini atmosfere na Veneri. Pošto nije nosio kamere, njegovi nalazi nisu privukli pažnju javnosti kao što su uradile slike sa svemirskih sondi koje su daleko nadmašile mogućnosti zemaljskih astronomskih teleskopa.

[[Datoteka:Venus-real.jpg|mini|lijevo|180p|Venera]]
Sonda Sovjetskog Saveza Venera 7, lansirana 1971, je bila prva letjelica koja se spustila na Veneru. Venera 9 je bila prva misija uopšte koja je poslala slike s površine druge planete. Ove dvije sonde su bile samo dva predstavnika dugog niza Venera letjelica; nekoliko drugih Venera letjelica je izvršilo letove pored Venere i pokušalo slijetanje na nju, a još sedam Venera letjelica je sletilo.

SAD su 1974 lansirale Mariner 10 koji je proletio pored Venere na putu ka Merkuru. On je postao prva i za sad jedina letjelica koja je proletjela pored Merkura.

Mariner 4, koji su SAD lansirale 1965, bio je prva sonda koja je prošla pored Marsa, kom prilikom je poslao neočekivane slike. Prva letjelica na Marsu je bio Mars 3, koji je lansirao SSSR, ali nije poslao slike. Američka sonda Viking iz 1976 je poslala prve slike s Marsa.

SAD su takođe poslale Pioneer 10 u uspješnom letu pored Jupitera 1973. Prvo prolijetanje pored Saturna je obavio Pioneer 11, a prvo i jedino prolijetanje pored Urana i Neptuna je obavio Voyager 2.

=== Lansiranja i pristajanja ===
Prvi susret u svemiru se desio između sondi Gemini 6A i Gemini 7, 15.12.1965<ref>[http://www.nasm.si.edu/exhibitions/attm/rm.ey.g7.3.html "THE WORLD'S FIRST SPACE RENDEZVOUS" (HTML). Apollo to the Moon; To Reach the Moon — Early Human Spaceflight. Smithsonian National Air and Space Museum.]</ref>. Njihov nasljednik Gemini 8 je izveo prvo pristajanje u svemiru, 16.3.1966. Prvo automatsko svemirsko pristajanje je povezalo sovjetske bespilotne Sojuz letjelice Kosmos-186 i Kosmos-188, 30.10.1967.

Prvo lansiranje s mora desilo se 26.4.1967, a radilo se o američkoj misiji Scout B. Prva svemirska stanica, sovjetski Saljut 1, je započela s radom 7.6.1971. Vodeći organizator ovog projekta bio je sovjetski raketni naučnik Kerim Kerimov<ref>Peter Bond, Obituary: Lt-Gen Kerim Kerimov, The Independent, 7 April 2003</ref> <ref>Betty Blair (1995), "Behind Soviet Aeronauts", Azerbaijan International 3</ref>.

== Vojno nadmetanje u svemiru ==
Napori na iskorištavanju svemira u vojne svrhe su tekli uporedo s naučnim naporima. Naime dosta prije Sputnika 1, i SAD i SSSR su započeli razvojne planove za izviđačke satelite. Sovjetska letjelica Zenit, koju je za dvostruku upotrebu dizajnirao Koroljev i koja je na kraju postala Vostok, je počela kao satelit za fotografisanje. Ona se takmičila sa serijom američkog vazduhoplovstva Discoverer. Discoverer XIII je obezbijedio prve slike iz svemira augusta 1960 - samo jedan dan prije nego što su to Sovjeti uradili.

I SAD i SSSR su razvili velike vojne svemirske programe, često prateći obrazac gdje su SAD samo završile prototip prije nego što se program okončao, dok je SSSR napravio ili čak lansirao svoje:
# Nadzvučna interkontinetalna krstareća raketa: Navaho (test-program stopiran) protiv Buran krstareće rakete (planirano)
# Mala svemirska letjelica sa krilima X-20 Dyna-Soar (prototip) protiv MiG-105 (planirano)
# Satelitska inspekcijska kapsula: Blue Gemini (prototip) vs. Sojuz interceptor (plan)
# Vojna svemirska stanica MOL (planirano) protiv Almaza (letio modifikovan kao Saljut 2, 3 i 5)
# Vojna kapsula sa otvorom na toplotnom štitniku Gemini B (testiran bez posade u svemiru) protiv VA TKS, takođe poznate i kao Merkur svemirska kapsula (letjela bez posade kao dio TKS letjelice)
# Skela do vojne svemirske stanice: Gemini Feri (planiran) protiv TKS letjelice (letjela bez posade u svemiru; pristala na Saljut).

== Kraj Svemirske trke ==
[[Datoteka:Apollo-Soyuz-Test-Program-artist-rendering.jpg|mini|desno|360p|Prikaz spajanja Sojuza i Apolla, 17.7.1975; događaj koji se smatra simboličnim krajem Svemirske trke.]]
Dok se lansiranje Sputnika 1 može nazvati početkom Svemirske trke, njen kraj je sporan. Najžešće takmičenje je bilo tokom 1960-ih, a Svemirska trka se nastavila i nakon spuštanja Apolla 11 na Mjesec 1969. Iako je Apollo 11 pratilo još pet slijetanja sa posadom, američki svemirski naučnici su se okrenuli novim projektima. Planiran je projekat Skajlab (eng. Skylab) koji bi sakupljao podatke, te projekat svemirskog šatla koji bi vraćao svemirske letjelice netaknute iz svemira. Amerikanci tvrde da je prvo slijetanje čovjeka na Mjesec pobjeda u ovoj nezvaničnoj trci. U međuvremenu su se sovjetski naučnici bavili svojim projektima i nisu priznavali poraz. U svakom slučaju, kako se Hladni rat smirivao i kako su ostale nacije počele s razvijanjem vlastitih svemirskih programa, ideja nastavka Trke između samo ove dvije supersile je postajala sve manje izvjesnom.

Obje zemlje su razvile vojne svemirske projekte sa posadom. Američko vazduhoplovstvo je predložilo da rakete Titan lansiraju Dyna-Soar hipersoničnu jedrilicu koja bi presretala neprijateljske satelite. Plan za orbitalnu laboratoriju sa posadom (koristeći opremu zasnovanu na programu Gemini koja bi izvršila zadatke nadgledanja) je potisnuo Dyna-Soar, ali je takođe doživio otkazivanje. SSSR je poručio Almaz program za slične vojne svemirske stanice, koji se spojio sa Saljut programom.

Svemirska trka se usporila nakon slijetanja Apolla na Mjesec, koji su mnogi posmatrači označili kao njen vrhunac odnosno kraj. Ipak, konsenzus među naučnicima je da je kraj došao 1975, sa zajedničkim projektom Apollo-Sojuz. Sovjetska letjelica Soyuz 19 je u svemiru pristala na američki Apollo, dozvolivši astronautima iz suparničkih država da pređu u drugu letjelicu i da učestvuju u zajedničkim eksperimentima. Iako su nastojanja svake zemlje u svemiru slabila, one su išle u značajno drugačijim pravcima, a ideja trke je postala zastarjela nakon projekta Apollo-Soyuz.

Čak je u ovom trenutku saradnje sovjetsko vođstvo obaviješteno o mogućnosti miješanja američkog vazduhoplovstva u program Svemirski šatl te da je počelo takmičiti se s programima Buran i Energia. Ranih osamdesetih, početak plana američke Strateške odbrambene inicijative je dalje pojačao takmičenje koje je okončano s kolapsom Istočnog bloka, 1989.

== Organizacija, finansiranje i ekonomski uticaj ==
Ogromni troškovi i birokratija koji su bili potrebni da se organizuje istraživanje svemira doveli su do osnivanja nacionalnih svemirskih agencija. SAD i Sovjetski Savez su razvili programe fokusirane samo na naučne i industrijske potrebe za izvršenje navedenih istraživanja.

29.7.1958 predsjednik SAD-a Eisenhower potpisao je Aeronautički i svemirski akt o osnivanju Nacionalne aeronautičke i svemirske agencije NASA. Kad je počela s radom, 1.10.1958, sastojala se od 4 laboratorije i oko 8000 radnika vladine 46 godina stare agencije za aeronautiku, Nacionalnog savjetničkog komiteta za aeronautiku (NACA). Dok je njena prethodnica NACA radila s budžetom od 5 miliona dolara, finansiranje NASA-e se brzo popelo na 5 milijardi dolara godišnje, uključujući velike sume podugovaračima iz privatnog sektora. Slijetanje Apolla 11 na Mjesec je koštalo između 20 i 25 milijardi dolara<ref>[http://scholar.lib.vt.edu/theses/available/etd-04202000-22140028/unrestricted/Dissertation_twhite.pdf Disertacija Steva Garberga, kreatora NASA websita]</ref>. Iznos potrošen od strane SAD-a na Svemirsku trku u periodu 1957-1975 procijenjen jk 2004 na oko 100 milijardi dolara (deflacionirano).

Nedostatak pouzdane statistike čini američke i sovjetske troškove teško usporedivim, posebno za vrijeme Hruščovljevog perioda. Ipak, načelnik štaba sovjetskih oružanih snaga, general Mojsejev, izvijestio je 1989 da je SSSR dodijelio 6,9 milijardi rublji (oko 4 milijardi dolara<ref>Oberg, James, in Final Frontier, as reprinted in The New Book of Popular Science Annual, 1992</ref>) svom svemirskom programu za tu godinu. Drugi sovjetski zvaničnici su procijenili da su njihovi ukupni troškovi iznosili blizu te sume tokom cijelog vremena trajanja programa, dok su neki niži zvaničnici procjenjivali te troškove na 4,5 milijardi dolara. Kao dodatak nejasnoći oko brojki, takva poređenja moraju uzeti u obzir i vjerovatne efekte sovjetske propagande, koja je nastojala da SSSR izgleda jak i da zbuni analitičare zapadnih zemalja.

Organizacioni problemi, posebno unutrašnja rivalstva, su takođe ometali sovjetske napore. SSSR nije imao ništa slično NASA-i (Ruska avijatičarska i svemirska agencija uvedena je tek 1990-ih). Previše političkih problema u nauci i ličnih uplitanja ometali su sovjetski napredak. Svaki sovjetski glavni projektant je morao da se bori za svoje ideje, tražeći pokroviteljstvo nekog vladinog zvaničnika. SSSR je 1964 razvijao trideset različitih modela lansirnih rampi i svemirskih letjelica. Nakon smrti Koroljeva, sovjetski svemirski program postaće reaktivan, pokušavajući održati jednakost s američkim. SSSR je 1974 reorganizovao svoj svemirski program, stvorivši projekat Energia, gdje će kopirati američko Space Shuttle (Svemirski taksi) vozilo sa Buranom.

== Hronologija (1957-1975) ==
{| border="0" cellpadding="2" cellspacing="0"
|- bgcolor="#efefef"
! Datum
! Značaj
! Država
! Ime misije
|-
||21.8.1957
||Interkontinetalni balistički projektil
||SSSR
||R-7 Semjorka
|-
||4.10.1957
||Prvi vještački satelit (Zemlje)
||SSSR
||Sputnik 1
|-
||3.11.1957
||Životinja u svemiru (pas Lajka)
||SSSR
||Sputnik 2
|-
||31.1.1958
||Otkriće Van Alenovog pojasa radijacije koji okružuje Zemlju
||Vojna agencija za balističke projektile SAD
||Eksplorer 1
|-
||18.12.1958
||Telekomunikacioni satelit
||SAD-ABMA
||Projekt SKORE
|-
||4.1.1959
||Sunčev vještački satelit
||SSSR
||Luna 1
|-
||17.2.1959
||Meteorološki satelit
||SAD-NASA (Američka mornarička istraživačka laboratorija - NRL)<sup>1</sup>
||Vangard 2
|-
||Juni 1959
||Špijunski satelit
||Američko zrakoplovstvo
||Korona (satelit)/Descoverer 4
|-
||7.8.1959
||Slika Zemlje iz svemira
||SAD-NASA
||Eksplorer 6
|-
||14.9.1959
||Sonda na Mjesecu
||SSSR
||Luna 2
|-
||7.10.1959
||Slika dalje strane Mjeseca
||SSSR
||Luna 3
|-
||12.8.1961
||Jurij Gagarin - Prvi čovjek u orbiti oko Zemlje
||SSSR
||Vostok 1
|-
||10.7.1962
||Prvi aktivni telekomunikacioni satelit
||SAD-AT&T
||Telstar
|-
||29.9.1962
||Prvi vještački satelit koji nisu poslale supersile
||Kanada
||Aleut 1
|-
||16.6.1963
||Valentina Terješkova - prva žena u orbiti
||SSSR
||Vostok 6
|-
||18.3.1965
||Svemirska šetnja
||SSSR
||Vashod 2
|-
||15.12.1965
||Orbitalno sastajanje<sup>2</sup>
||SAD-NASA
||Džemini 6A/Džemini 7
|-
||1.3.1966
||Sonda slijeće na drugu planetu - Veneru
||SSSR
||Venera 3
|-
||16.3.1966
||Orbitalno sastajanje i pristajanje
||SAD-NASA
||Džemini VIII
|-
||24.12.1968
||Let ljudske posade oko Mjeseca
||SAD-NASA
||Apolo 8
|-
||21.7.1969
||Nil Armstrong - Čovjek na Mjesecu
||SAD-NASA
||Apolo 11
|-
||23.4.1971
||Svemirska stanica
||SSSR
||Saljut 1
|-
||14.11.1971
||Satelit kruži oko druge planete - Mars
||SAD-NASA
||Mariner 9
|-
||9.11.1972
||Geostacionarni telekomunikacioni satelit
||Kanada
||Anik A1
|-
||15.7.1975
||Prva zajednička američko-sovjetska misija
||SAD-NASA, SSSR
||Projekat Apolo-Sojuz
|}
<sup>1</sup> Projekat Vangard je prebačen sa NRL na NASA neposredno prije lansiranja.<br />
<sup>2</sup> Sovjetski Savez je ranije pokušao sastajanje 12.8.1962. Ipak, Vostok 3 i Vostok 4 su došli na samo 5 km jedan od drugog i radili na različitim orbitama. Glasilo sovjetske Vlade tj. Prezidiuma, ''Pravda'', nije pomenula ovu informaciju, ali jeste javila da se sastajanje dogodilo.


== Nasljeđe ==

=== Pogibije ===
Kad je Apollo 15 napustio Mjesec astronauti su ostavili spomenicu astronautima obje nacije koji su poginuli tokom napora da se stigne do Mjeseca. U SAD, prvi astronauti koji su poginuli tokom direktnog učešća u svemirskim putovanjima ili pripremama su služili u Apollo 1 misiji, bili su: komandant Virgil "Gus" Grissom, natpilot (čin) Edward Higgins White, te pilot Roger B. Chaffee. Njih trojica su poginuli u požaru tokom testa na Zemlji, 27.1.1967. Naime, raketa u kojoj su se nalazili bila je ispunjena čistim kisikom umjesto zrakom, pošto su tadašnje američke rakete bile slabije od sovjetskih, te nisu mogle podnijeti dodatni teret. Varnica koja se pojavila u kabini brzo se pretvorila u katastrofalni požar.

Misije Sojuz 1 i Sojuz 11 su takođe rezultirale pogibijom. Sojuz 1, lansiran 23.4.1967, nosio je samo jednog kosmonauta, pukovnika Vladimira Komarova, koji je poginuo usljed pada kad se padobran zapetljao pri povratku na Zemlju. Sovjetski kosmonauti Georgi Dobrovoljski, Viktor Patsajev i Vladimir Volkov su se ugušili tokom povratka sa orbitalne stanice Saljut 1, 1971 godine. Naime, prilikom povratka na Zemlju otvorio im se ventil i sav zrak je iscurio iz kapsule u trenutku kad kosmonauti nisu nosili svemirska odijela. Takođe, tokom njihovog boravka u svemiru njihovi mišići su bili atrofirali pa posada nije imala snage da zavrne ventil. Poslije ove nesreće svemirski protokoli su izmijenjeni pa su kosmonauti morali u povratku nositi svemirska odijela i upražnjavati fizičke vježbe tokom dužih boravaka u svemiru.

Ostali astronauti su umrli u srodnim misijama, uključujući četvoricu Amerikanaca koji su poginuli prilikom pada aviona T-38. Jurij Gagarin, prvi čovjek u svemiru, je doživio istu sudbinu kad je 1968 kao probni pilot novih borbenih aviona, pao dok je obaljao testni let novog lovca MiG-15.

=== Napredak u tehnologiji i nauci ===
Tehnologija, posebno u aerosvemirskom inžinjeringu i elektronskoj komunikaciji, je snažno napredovala tokom ovog perioda. Međutim, efekti Svemirske trke su otišli dalje od raketa, fizike i astronomije. Tehnologija Svemirske trke se proširila na polja kao što su kućne potrepštine ili studije opadanja lišća u šumama, a napori da se pobijedi u Svemirskoj trci su na mnogo načina promijenili i materiju izučavanja i način na koji su studenti prirodnih i tehničkih usmjerenja učili.

[[Datoteka:Space Shuttle Columbia launching.jpg|mini|desno|275p|Lansiranje Space Shuttlea Columbia.]]
Američke brige da što prije dostignu Sovjetski Savez u trci u svemir, brzo su dovele do toga da su zakonodavci i nastavnici tražili veći naglasak na matematici i prirodnim naukama u američkim školama. Američki Nacionalni odbrambeni akt o obrazovanju iz 1958, je povećao finansiranje namijenjeno ovim ciljevima, od finansiranja obrazovanja u djetinjstvu pa sve do postdiplomskih studija.

Naučnici podsticani ovim naporima su pomogli u razvijanju tehnologija za istraživanje svemira koje su usvojene za razne druge namjene, od kuhinje do atletskih borilišta. Osušena upakovana hrana kao i gotova jela, odjeća koja uvijek ostaje suha, pa čak i naočale koje se ne zamagljuju, imaju korijene u svemirskoj trci.

Danas u orbiti oko Zemlje kruži preko hiljadu vještačkih satelita, prenoseći podatke oko planete i olakšavajući daljinsko sakupljanje podataka o vremenu, vegetaciji, kretanju ljudi prema državama koje ih zapošljavaju, i dr. Osim toga, dosta mikrotehnologije koja je prisutna u svakodnevnim aktivnostima čovjeka potiče od istraživanja koje je prvobitno pokrenula Svemirska trka.

SSSR je ostao neprikosnoven lider u raketarstvu, čak i nakon kraja Hladnog rata. SAD su postale nadmoćne u elektronici, daljinskom sakupljanju podataka, navođenju vozila te robotskom upravljanju.


== Razvoj ==
Iako smanjenom brzinom, istraživanje svemira nastavlja napredovati i nakon kraja Svemirske trke. SAD su na dvadesetogodišnjicu Gagarinovog leta, 12.4.1981, lansirale prvu svemirsku letjelicu koja se mogla ponovo koristiti (svemirski shuttle-taksi). SSSR je 15.11.1988 lansirao svoju verziju svemirskog taksija, nazvanu Buran. Ove i druge nacije nastavljaju lansirati sonde, satelite različitih vrsta kao i velike svemirske teleskope.

Mogućnost druge međunarodne svemirske trke se pojavila na kraju XX vijeka s Evropskom svemirskom agencijom (ESA) koja je preuzela vodstvo u lansiranju komercijalnih raketa sa svojom moćnom raketom Arijana 4 i to takmičeći se s NASA-om. Ambicije ESA-e su kulminirale u ambiciozne planove, kao što je program Aurora koji pokušava poslati ljudsku misiju na Mars prije 2030. U okvirog ovog programa već je poslano više pionirskih misija da bi se postigli programski ciljevi. Objavljivanjem sličnih planova od strane američkog predsjednika Georga W. Busha 2004, određen je vremenski okvir za konstruisanje i planiranje misije za istraživački brod sa posadom tj. povratak na Mjesec te kasniji put do Marsa do 2030. ESA je 2005 imala početnu prednost, pošto je učinila zajedničke napore sa Rusijom za ostvarenje navedenih planova. Oni zajednički finansiraju i razvijaju svoju verziju Kliper letjelice, predviđene za prvo lansiranje 2018, tj. nekoliko godina ranije od njenog američkog suparnika koji je još uvijek u stanju ranih nacrta.

Druge nacije su takođe sposobne za povećanje takmičarske klime u istraživanju svemira, a među ovim prednjače Kina, Indija i Japan. Iako finansiranje nije na istom nivou kao kod ESA-e ili NASA-e, uspješni letovi sa čovjekom, u misijama Shenzou 5 i Shenzou 6, kao i planovi za svemirsku stanicu Narodne republike Kine, su pokazali šta druge zemlje mogu postići. Indija je takođe lansirala vlastitu bespilotnu lunarnu misiju Chandrayaan-1, 22.10.2008<ref>http://www.isro.gov.in/Chandrayaan/htmls/home.htm Chandrayaan</ref>, a planira i letove sa ljudskom posadom.

Druga vrsta svemirske trke, možda u prirodi drugačija od prvobitnog američko-sovjetskog takmičenja, mogla bi se dogoditi između komercijalnih svemirskih kompanija. Rani napori ka onom što se često naziva svemirski turizam, planiranje pokretanja prvih komercijalnih putovanja u svemir, kulminirali su 28.4.2001, kad je američki milijarder Denis Tito postao prvi svemirski turist. Tito je posjetio Međunarodnu svemirsku stanicu na ruskom Sojuzu TM-32. Takmičenje privatnih podorbitalnih letjelica je takođe prizvalo novu svemirsku trku između privatnih kompanija. Krajem 2004, britanski avijatičar-finansijer i osnivač aviokompanije Virgin (Virgin Atlantic), Ričard Branson, objavio je pokretanje Virgin Galactik, kompanije koja će koristiti Svemirski brod 1 (Space Ship One) tehnologiju, s nadom za lansiranje prvih podorbitalnih letova do 2009.


== Reference ==
{{refspisak|2}}
</div>

[[Kategorija:Nauka]]
[[Kategorija:Svijet]]
[[Kategorija:Društvo]]
[[Kategorija:Ekonomija]]