Prikaz izvora stranice Pretorijanci

{{DISPLAYTITLE:<span style="font-family:Georgia;font-size:34px;">Pretorijanci</span>}}
<div style="text-align: justify;">
'''Pretorijanci''' ili '''pretorijanska garda''' (lat. ''Praetoriani'') naziv je za posebnu komponentu rimske vojske. U doba Rimske republike bilo je uobičajeno da vojni komandant ili visoki zvaničnik kao npr. Ciceron ima ličnu gardu, ''cohors praetoria'' ("pretorijanska kohorta") veličine današnje regimente ili bataljona.<ref name=Bingham>Sandra Bingham (2012) [http://books.google.ba/books/about/The_Praetorian_Guard.html?id=4afReFH-8uMC&redir_esc=y The Praetorian Guard: A History of Rome's Elite Special Forces], I.B.Tauris. ISBN 1845118847, ISBN 9781845118846.</ref> Oktavijan August je 27 g.p.n.e, u cilju vojne odbrane Italije u kojoj nije bilo stacioniranih legija, formirao jedan stalni vojni odred od devet kohorti (od kojih svaka sa po hiljadu vojnika), a koji se sastojao iz njegove lične straže i veterana. Tri kohorte bile su stacionirane u samom gradu Rimu, a ostalih šest u obližnjim italijanskim gradovima. Ovaj je odred August zadržao pod svojom kontrolom i tek 2. godine p.n.e. postavio dva komandanta, ''praefecti praetorio'' ("pretorijanski prefekti").

Tako je nastala pretorijanska garda, koja će kasnije u pojedinim trenucima igrati veoma važnu ulogu u istoriji Rimskog carstva. Političku važnost Pretorijanci su počeli sticati kad ih je Sejan, Tiberijev pretorijanski prefekt, okupio u jednoj kasarni u sjevernom dijelu grada Rima. Pretorijanci su pratili imperatora i članove imperijalne porodice dok su se ovi nalazili u Rimu i kada su putovali van grada. Njihova vojna služba prvobitno je trajala dvanaest godina, ali je uskoro produžena na šesnaest. Pretorijanci su primali visoku platu, kao i česte i obilne "darove" ''(donativa)''.  Simbol Pretorijanaca bio je '''škorpion''' kao opštepoznati simbol bezrazložnog ubijanja, a danas označava Jezuite tj. savremene Pretorijance - odrede smrti današnje Rimokatoličke crkve.

[[Datoteka:PraetorijanskaGarda.jpg|mini|desno|100px|frame|<div style="text-align: justify;">'''Pretorijanska garda''', reljef u mramoru iz 1. vijeka naše ere, koji se danas čuva u Luvru u Parizu. Pretorijanci su predstavljeni u arhaičnoj vojnoj opremi, čime se skretala pažnja na njihovu ulogu plaćenih ubica a ne tek fizičke pratnje imperatora, tj. cara.</div>]]

== Istorija ==

Naziv ''pretorijanci'' potječe od latinske riječi ''praetorium'', kojom je označavan šator rimskih vojskovođa, naročito pretora, koji su magistrati sa imperijom bili ovlašćeni da komanduju vojskom. Od 3. vijeka p.n.e. rimske vojskovođe su imale pravo da u ratno vrijeme među vojnicima izaberu gardiste, koji bi potom čuvali njihov šator i ličnost. Ovakav odred se nazivao '''pretorijanska kohorta''' (''cohors praetoria'') i sastojao se i od pješaka i od konjice. Kohorta je pratila istaknute rimske državnike i vojskovođe poput Gaja Julija Cezara, Marka Antonija i Oktavijana (budućeg imperatora Augusta). Već je Cezar 61. p.n.e. osnovao elitnu Legiju X Konjaničku (''Legio X Equestris''), koju je uspješno koristio tokom ratova s Galima i u toku građanskog rata protiv Pompeja. Nakon pobjede nad Antonijem, Oktavijan je uvidio da se stajaći elitni odred može upotrijebiti ne samo u ratno, već i u mirnodopsko vrijeme u političke svrhe, poput likvidacija političkih neistomišljenika.

=== Počeci ===

August je 27. p.n.e. formirao Pretorijansku gardu od probranih vojnika iz pograničnih legija. Prvi rimski imperator je legije razmjestio na granice Imperije, zadržavši kontrolu nad ''imperijalnim provincijama'' tj. provincijama u kojima je bila razmještena vojska. Na taj način centralne oblasti Imperije su dobrim dijelom demilitarizovane, a u Italiji južno od rječice Rubikon, drevnom središtu Imperije, Pretorijanci su predstavljali jedinu oružanu formaciju. August je želio zadržati privid starog republikanskog uređenja regrutovanjem svega devet kohorti sa po 500 ljudi. Od devet kohorti, u samom Rimu su istovremeno na dužnosti boravile svega tri. Sem kohorti, ustrojeno je i nekoliko konjaničkih jedinica, ''turmi'', koje su brojale po 30 vojnika. Tri pretorijanske kohorte su u Augustovo vrijeme čuvale imperijalnu palatu i patrolirale u blizini važnih javnih zdanja. Ostale jedinice su bile poslane u okolne gradove pa odvojene kohorte nisu predstavljale opasnost po bezbjednost vladara. Organizacija i komanda su zatim unaprijeđene 2. p.n.e. imenovanjem dvojice komandanata garde koji su nosili titulu pretorijanskog prefekta. U Augustovom sistemu imperator je formalno bio princeps, prvi među jednakima, zbog čega su neke od ključnih pozicija u novom poretku povjerene ne senatorima, koji su po porijeklu, uticaju i bogatstvu mogli pretendovati na imperatorski položaj, već osobama iz konjaničkog staleža. Takav je bio slučaj i sa pretorijanskim prefektima.

Augustova smrt 19. augusta 14. godine je pretstavljala prvu i jedinu priliku u kojoj je Garda ostala po strani od smjene na prijestolju. Od tada pa nadalje, Garda je nerijetko djelovala u skladu sa sopstvenim interesima. Augustov posinak Tiberije je 15. godine postavio za jedinog prefekta Pretorijanaca ambicioznog Lucija Elija Sejana. Tiberije je imao brojne sukobe sa jogunastim Senatom i osudio je nekoliko senatora za uvredu imperijalnog veličanstva. Samim tim, bilo mu je potrebno oslanjanje na golu silu, tako da je 17. ili 18. godine povećao broj pretorijanaca sa 500 na 1000 po kohorti. Garda, koja je sada brojala 9000 ljudi, dovedena je 23. godine u Rim i smještena u posebno izgrađen Pretorijanski Logor (''Castra Praetoria''). Tiberije se naposljetku povukao na ostrvo Kapri odakle je upravljao Imperijom preko Sejana. Po historičaru Tacitu, Sejan je ubrzo postao istinski vladar i zaveo strahovladu. Najzad, Tiberije 31 godine uklanja Sejana uz pomoć Makrona, prefekta vigila, odreda gradske milicije i vatrogasaca. Garda je prihvatila da žrtvuje svog komandanta u zamjenu za Imperatorov dar u novcu (''donativum''), a Makron je naslijedio Sejana na položaju pretorijanskog prefekta. Po glasinama sačuvanim kod rimskog biografa Gaja Svetonija Trankvila, Nevije Sutorije Makron je 37 udavio jastukom starog Tiberija kako bi omogućio dolazak na prijesto svom štićeniku Kaliguli.

== Pretorijanski prefekt ==

Pretorijanskom je Gardom tokom Rimske imperije komandovao oficir iz viteškog staleža s nazivom '''pretorijanski prefekt''' (''praefectus praetorio''). Prve pretorijanske prefekte postavio je imperator August 2. godine p.n.e. i uglavnom ih je bilo dvojica istovremeno na dužnosti. Prefekti su ponekad imali veoma veliki uticaj na imperatora, kao pomenuti Sejan na imperatora Tiberija. Nekoliko pretorijanskih prefekta bili su zapravo poznati pravnici, kao Papinijan, Julije Paulo i Ulpijan, jer su tokom 2. i 3. vijeka p.n.e. pretorijanski prefekti dobijali sve više važnih sudskih ovlašćenja tj. odgovornost za krivične parnice u cijeloj Italiji osim grada Rima. Ipak, u najvećem broju slučajeva pretorijanski su prefekti bili vojnici. Pošto su bili odgovorni za snabdijevanje vojske, pod Dioklecijanom su postali najvažniji finansijski službenici u državi. Kada je Konstantin Veliki 312 godine raspustio Pretorijansku gardu, pretorijanski su prefekti izgubili svoja vojna ovlašćenja i zapravo postali upravnici nad četiri dijela Imperije: Galijom, Italijom, Ilirikom i Istokom.

=== Uloga u političkim prevratima ===

Trajno premještanje garde u Rim imalo je za posljedicu da su sada pretorijanci postali važan faktor u smjenjivanju i postavljanju imperatora. Već 41 godine jedan od oficira Garde, Kasije Hereja, imao je vodeću ulogu u atentatu na imepratora Kaligulu. Zavjera koja je ispletena tom prilikom uključivala je i jedan broj senatora, ali su gardisti bili ti koji su izveli masakr imperatora, njegove supruge i kćerke. Pretorijanci su za imperatora proglasili Kaligulinog strica Klaudija koji se, preplašen događajima, krio iza zavjesa u imperijalnoj palati. Pokazalo se da je uticaj Garde bio toliko velik da je Senat spremno prihvatio Klaudija za novog imperatora.

[[Datoteka:Gaius_Caligula_Head.jpg|mini|lijevo|<div style="text-align: justify;">'''Kaligula''', rimska mramorna bista iz 1. vijeka koja se danas čuva u Geti Vila Muzeju u Malibuu, u Kaliforniji. Kaligula je bio prvi rimski imperator koji je ubijen u zavjeri koju su predvodili pretorijanci.</div>]]

Sljedeći period tokom koga je Garda igrala važnu ulogu bio je Neronov pad 68 godine i događaji tokom '''Godine četiri imperatora'''. Kada je senat 68 godine proglasio Nerona za javnog neprijatelja, Pretorijanci su potplaćeni posredstvom jednog od njihovih prefekata Nimfidija Sabina. Neron je napušten od Pretorijanaca koji su sada prihvatili Galbu za imperatora, nadajući se novim darovima. Međutim, ubrzo se pokazalo da Galba nema namjere isplatiti novac koji su unaprijed obećale njegove pristalice. Podršku Pretorijanaca zadobija darežljiviji kandidat, Oton, kog su Pretorijanci potom proglasili za novog imperatora dok je stari i škrti Galba brutalno iskasapljen sa svojim sljedbenicima. U svojim ''Historijama'' historičar Tacit zapisaće kako je tada postalo jasno da vojska ima glavnu ulogu u postavljanju imperatora, tako da su umjesto prijestolničkih Pretorijanaca sada pogranične legije počele diktirati Rimu svoj izbor kandidata. Kandidat rajnskih legija Vitelije je na kraju porazio Otona nedaleko od Kremone u proljeće 69. Pretorijanci su se borili na Otonovoj strani, ali kada je postalo jasno da je bitka izgubljena Oton je izvršio samoubistvo. Vitelije raspušta dotadašnju Gardu, te novu proširuje na ukupno 16 kohorti koje popunjava vojnicima iz njemu lojalnih jedinica. Najzad, politička kriza je okončana 21. decembra 69, kada je favorit istočnih i balkanskih legija Vespazijan prihvaćen za imperatora, a nakon što su njegovi vojnici potukli i ubili Vitelija.

Vespazijan je ponovo sveo brojnost garde na 9 kohorti, a povjerljivi položaj pretorijanskog prefekta je 72 godine povjerio rođenom sinu Titu. Titov brat Domicijan zaokružio je kasnije Pretorijansku gardu na ukupno deset kohorti. Mada je Garda bila lojalna neomiljenom imperatoru tokom njegove vlade, Domicijan je septembra 96 stradao u zavjeri u kojoj su se udružili i senatori i vojnici Garde. Glavnina Garde kao i visoki vojni krugovi su i dalje ostali vjerni uspomeni na Domicijana. Njegov nasljednik, stari senator Nerva koji nije imao nasljednika, bio je bez autoriteta da obuzda soldatesku. Pretorijanski prefekt Kasperije Elijan je sa svojim ljudima oktobra 97 zaposjeo imperijalnu palatu na rimskom brijegu Palatinu i uzeo imperatora za taoca. Nerva je morao da odobri kažnjavanje Domicijanovih ubica i čak da se javnim govorom zahvali pretorijancima na njihovoj pobuni koja je pomogla izvršenje pravde. Čitav incindent je uticao na Nervu da ojača svoj položaj adopcijom iskusnog i omiljenog vojskovođe Trajana koji ga je bez potresa naslijedio 98. Nakon toga, Trajan je pogubio Kasperija Elijana i otpočeo s novom tradicijom: poveo je Pretorijance sa sobom u Dačke ratove. Tokom II vijeka Pretorijanci su često pratili imperatore tokom njihovih vojnih pohoda. Garda je time uzela učešća u pravim ratnim zadacima tokom Trajanovih ratova protiv Dačana i Parćana gdje su vršili velika zvjerstva, kao i tokom Markomanskih ratova koje je Marko Aurelije vodio na gornjem Dunavu. Ratovi protiv Markomana su po mnogo čemu predstavljali novinu u pogledu ratova koje je Imperija dotada vodila, između ostalog i po tome što su dvojica pretorijanskih prefekata izgubili život u direktnoj borbi.

Ubistvom Komoda, posljednjeg u nizu imperatora iz dinastije Antonina, 193 počinje dugi period političke nestabilnosti. Imperator je ubijen u dvorskoj zavjeri, ali su Pretorijanci bili ti koji su pokušali izvući korist i nametnuti se kao odlučujući faktor u postavljanju imperatora. Komodov nasljednik Pertinaks morao je staviti na aukciju ličnu imovinu svog prethodnika kako bi isplatio gardistima dar u novcu (''donativum''), koji su ovi iznudili. Najzad, pošto nije uspio isplatiti drugu polovinu obećane sume, 28. marta 193 oko 300 pretorijanaca provali u palatu. Prisutni gardisti i dvorjani nisu pružili otpor i Pertinaks je ubijen u toku govora kojim je pokušao da ih pridobije. Nakon ovog atentata, u pretorijanski logor su pohrlila dvojica novih pretendenata na prijestolje, gradski prefekt Tit Flavije Sulpicijan i prebogati senator Didije Julijan. Pretorijanci su doslovno organizovali aukciju za prijestolje i najposlije ga prodali Didiju Julijanu, koji im je zauzvrat obećao 25000 sestercija (srebrenjaka) po čovjeku. Slično događajima iz 69, i ovog puta se pokazalo da u postavljanju i svrgavanju imperatora pogranične legije imaju zadnju riječ. Kandidat panonskih legija Septimije Sever je ubrzo umarširao u Italiju i 1. juna 193, pogubio Didija Julijana poslije vladavine od svega 66 dana. Sever je također naredio Pretorijancima da ga u kompletnom sastavu i pod oružjem sačekaju na ulazu u Rim, a zatim ih je opkolio, razoružao i raspustio. Nakon toga imperator koji je odlično poznavao moć vojske uvrstio je u Pretorijansku gardu sebi lojalne vojnike iz ilirskih legija.

[[Datoteka:Dupondius-Didius Julianus-RIC 0012.jpg|mini|300px|<div style="text-align: justify;">'''Novčić imperatora Didija Julijana''', koji je 28. marta 193. na javnoj aukciji kupio imperatorov položaj od pretorijanaca po cijeni od 25 000 srebrenjaka po čovjeku.</div>]]

Doba dinastije Severana (193-235) predstavljalo je po mišljenju modernih historičara period očigledne militarizacije Imperije. Severan je umnožio broj legija, podigao visinu vojničkih plata i duplirao broj Pretorijanaca. Pored toga, od njegove vladavine pretorijanski prefekt postaje sve više i civilni administrator. Iz tog razloga ovaj prestižni položaj i brojna ovlašćenja Sever je povjerio svom rođaku Gaju Fulviju Plautijanu. Plautijan je kao pretorijanski prefekt postao član Senata i konzul (za 203), kao i tast Severovog sina Karakale. Karakala je uz pomoć majke Julije Domne uspio ubijediti oca da Plautijan kuje zavjeru s ciljem zbacivanja imperijalne porodice, tako da je pretorijanski prefekt pozvan u palatu 22. januara 205 i osuđen na smrt. Sever je nakon toga komandu nad Gardom ponovo podijelio na dva ravnopravna pretorijanska prefekta, ali je jedno od dva mjesta povjereno čuvenom pravniku Papijanu. Karakala je, po očevom savjetu, u vrijeme svoje vlade pokušavao održati popularnost u vojsci, ali je isto tako bio i paranoičan, pa je nerijetko vršio čistke i u Senatu i među oficirima. Ubijen je od strane jednog pretorijanca 8. aprila 217, čijeg je brata navodno pogubio bez dokaza. Karakalu je naslijedio Makrin, jedan od pretorijanskih prefekata koji je bio upoznat s planovima atentatora. Makrin je ujedno bio i prvi predstavnik konjaničkog staleža koji se popeo na prijestolje. Njegov uspon je pokazao da stari socijalni poredak više nije nepremostiv i da služba u vojsci otvara vrata do najviših pozicija u društvu. Međutim, dinastičko osjećanje je još uvek bilo jako kod istočnih legija koje su napustile Makrina i podržale proglašenje rođaka Severa, Elagabala, za imperatora. U samom Rimu, Elagabal je brzo izgubio podršku i njegova baka Julija Meza je potkupila Pretorijance da podrže njenog drugog unuka Aleksandra Severa kao novog imperatora. Pretorijanci su 22. marta 222 odvukli Elagabala u svoj logor i tamo ga ubili, a njegovo tijelo bacili u rijeku Tiber. Aleksandar Sever je u trenutku dolaska na prijestolje još uvijek bio maloljetan i vlast su preuzele dvije žene, Julija Meza i imperatorova majka Julija Mameja. Na mjesto pretorijanskog prefekta postavljen je iskusni pravnik Ulpijan, koji je savjesno vodio državne poslove. Međutim, Ulpijanov pokušaj da oduzme neke od privilegija Pretorijancima pretvorio se u njihovu pobunu. Na kraju mladi imperator dozvoljava gardistima da ubiju svog prefekta i Ulpijan strada 228. Vojnici su pokušali da se dokopaju i bivšeg konzula (i kasnijeg historičara) Diona Kasija, ali se ovaj povukao u privatni život i tako spasio sebi život. Slabost Aleksandra Severa pred vojskom pokazala se i kasnije kada je poslednji Severan 235 zbačen i ubijen od strane legionara.

=== Nestanak Garde ===

Aleksandra Severa je 235 naslijedio Maksimin Tračanin koji je počeo karijeru kao običan vojnik varvarskog porijekla. Njegov uspon otvorio je poluvjekovnu krizu Rimske imperije u III vijeku. Ukratko, tradicionalna rimska društvena hijerarhija nije više poštovana, legije gotovo isključivo odlučuju o izboru imperatora, a političko težište postaju pogranični krajevi u kojima po dužnosti borave imperatori i njihov dvor. Rim, iako i dalje formalna prijestolnica, nije više političko žarište zbivanja i samim tim i Senat i Pretorijanska garda postepeno gube na političkoj težini. 

[[Datoteka:DSC00239.jpg|okvir|lijevo|<div style="text-align: justify;">'''Portret imperatora Gordijana III''' iz Regionalnog arheološkog muzeja u Palermu na Siciliji. Mladi imperator je opstao na vlasti zahvaljujući sposobnom pretorijanskom prefektu Timesteju. Kada je Timestej umro 243. njegov nasljednik na mjestu komandanta Pretorijanaca, Filip Arapin, je likvidirao imperatora i preuzeo rimski tron.</div>]]

Ipak, i Senat i Pretorijanci su povremeno pokušavali vršiti utjecaj na visoku politiku. Kao protivtežu Maksiminu rimski senat je 238 prvo proglasio dvojicu afričkih uzurpatora za legitimne imperatore (Gordijan I i Gordijan II), a poslije njihovog poraza dvojicu svojih predstavnika Pupijena i Balbina koji su trebali vladati uz mladog unuka Gordijana I, Gordijana III. Pupijen i Balbin su uspjeli savladati Maksimina, ali ne i obezbijediti stalnu podršku vojske. Pored toga, među njima je vladala stalna nesloga koju su prekinuli Pretorijanci u ljeto 238. Pupijen i Balbin su potom javno ponižavani i mučeni na rimskim ulicama te ubijeni. Gordijan III je ostao jedini vladar i njegov režim je učvršćen 241 dolaskom sposobnog Timesteja na mjesto pretorijanskog prefekta. On je utvrdio svoj položaj tako što je postao imperatorov tast i kao ''de facto'' vladar obezbijedio nekoliko uspješnih godina. U vrijeme pohoda protiv Sasanidskog carstva (Persije) 243, Timestej umire, a njegov nasljednik Filip Arapin ubrzo ukloni mladog imperatora i sam zauzme prijestolje.

Nakon uspona Filipa Arapina, pretorijanski prefekti i pretorijanci više nisu igrali važnu ulogu u daljem toku događaja. Pretorijanci su ostali vezani za Rim, a odsustvo dvora iz Rima ih je lišilo mogućnosti da utiču na visoku politiku. S druge strane, i Italija se militarizuje kako bi odoljela varvarima, pa time i Pretorijanci gube svoj prestižni položaj jedine respektabilne vojne jedinice južno od Rubikona. Njihov dotadašnji elitni položaj je bio i definitivno uništen pošto su imperatori trećeg vijeka počeli stvarati nove gardijske jedinice podesnije za ratovanje i pratnju dvoru po brojnim ratištima (npr. Zaštitnike imperijalnog domaćinstva (''protectores domestici'') osnovao je Galijen). Ukratko, Pretorijanci su izgubili prethodnu moć i značaj, ali su centri moći sada postali novokreirani gardijski odredi, odnosno dominacija vojnog faktora je potvrđena. I pored brojnih izmjena u pogledu utvrđivanja imperijalnog dostojanstva, vojne zavjere su i dalje predstavljale najveću opasnost po život imperatora čak i kada se radilo o proslavljenim i omiljenim vojskovođama. Aurelijan, poznat kao strogi starješina, je tako 275 ubijen u zavjeri pretorijanskih oficira. Imperatorov sekretar, osumnjičen za korupciju, poslao je oficirima lažni spisak onih koje je imperator odredio za likvidaciju. Oficiri su zauzvrat ubili imperatora u činu koji su vidjeli kao samoodbranu. Sličan "uspjeh" pretorijanskih oficira zabilježen je kad se 282 pretorijanski prefekt Kar pobunio protiv imperatora Proba. Prob je ubijen u okolini rodnog Sirmija (današnja Sremska Mitrovica) u ljeto 282. Međutim, ni Kar ni njegovi sinovi nisu uspjeli održati se i 284 prijestolje preuzme komandant protektora, Diokle, poznatiji pod vladarskim imenom Dioklecijan.

Dioklecijanovoj dugoj vladavini pripisuju se brojne legende koje su ojačale posrnulu Imperiju. Između ostalog, nekad slavna Garda je ostala jedva nešto više od garnizona grada Rima, koji je Dioklecijan obišao samo jednom. Položaj pretorijanskog prefekta sada je uglavnom nosio visoka ovlašćenja i u pogledu civilnih i u pogledu vojnih poslova. I Dioklecijan i Maksimijan su položaj svojih pretorijanskih prefekata povjerili dvojici sposobnih i lojalnih ljudi, koje će kasnije postaviti za svoje cezare - savladare: Galeriju i Konstanciju Hloru. Nakon Dioklecijanove abdikcije 305, Pretorijancima je prijetilo raspuštanje i slanje u pogranične jedinice. Galerije je u jesen 306 odstranio većinu gardista iz Rima, ali je i ostatak bio dovoljan da 28. oktobra 306, uz pomoć Senata i gradske svjetine, proglasi za imperatora Maksimijanovog sina Maksencija. Maksencije je uspio da se održi kao vladar Italije i Afrike sve dok na sedmogodišnjicu proglašenja za imperatora, 28. oktobra 312, nije poražen kod Milvijskog mosta od strane Konstantina Velikog, vladara Galije, Hispanije i Britanije. Poslije svečanog ulaska u Rim, Konstantin je naredio brisanje svake uspomene na "tiranina" Maksencija i njegove najodanije sljedbenike. Pretorijanska garda je zvanično zauvijek raspuštena, a zdanja i zemljište koje je pripadalo jedinici je prepušteno imperijalnom fisku. Konstantin je porušio pretorijanske kasarne i na njihovom mjestu, djelimično se služeći i dostupnim građevinskim materijalom, počeo graditi zgrade posvećene bogu za kog je smatrao da mu je donio pobjedu kod Milvijskog mosta - prve hrišćanske crkve u dotada paganskom Rimu.

[[Datoteka:Emperor Maxentius Louvre Ma3522bis.jpg|mini|200px|desno|<div style="text-align: justify;">'''Bista imperatora Maksencija''' iz Luvra. Maksencije je na vlast došao zahvaljujući Pretorijancima 306. U borbama s Konstantinom, Pretorijanci su praktično uništeni 312, a zatim je njihova slavna jedinica raspuštena od strane pobjednika Konstantina.</div>]]

== Naslijeđe i militantni Jezuitski odred Rimokatoličke crkve kao nasljednici Pretorijanaca ==

Nakon smrti Marka Aurelija 180 g. Garda se od tada prikrivene, pretvorila u otvorenu nemilosrdnu, plaćeničku i svirepu jedinicu, od koje je strahovao cijeli Rim. Nije ih se plašila jedino Ilirija, pa najznačajniji pokušaj ustrojavanja zlikovačke Pretorijanske garde u vojni red podložan hijerarhiji komandovanja, načinili su ilirski imperatori Severani. Njihove napore u najvećoj mjeri sprečavali su svojim novcem bogati rimski senatori koji su jedino u novim ratovima vidjeli šansu za svoja daljna bogaćenja. Tek će veliki ilirski imperator Dioklecijan uspjeti početkom IV vijeka praktično uništiti Pretorijansku gardu Antičkog Rima, koja se tako više nije oporavila pa joj je deceniju kasnije Konstantin Veliki zadao završni udarac.

Ime Pretorijanaca ostalo je do danas sinonim za najveća zamisliva zvjerstva, zavjere, nelojalnost i atentate. Garda je bila glavni uzrok nestabilnosti Antičkog Rima, što je onda brojnim bogatim senatorima omogućavalo ogromne zarade na posljedično stalnim vojnim kampanjama (ratovima). Brojne zlikovačke i kažnjeničke odrede i ekspedicije brojni kasniji vladari će ustrojavati po uzoru na Pretorijance, pa je tako npr. Hitlerov SS ustrojen na sličnom principu. I njega će taj neoprez kao i brojne prethodnike koštati glave i imperije, pošto su takve jedinice zapravo tojanski konj koji uvijek kontrolira finansijer koji tako i započinje i završava ratove.

Militantni red Rimokatoličke crkve tzv. Jezuiti (Isusovci), danas obavljaju prljave poslove savremene Pretorijanske garde. Oni ne samo da vrše znatan uticaj na ratovanje (CIA i dr.), već i na mirnodopske prilike. Tako obilato manipuliraju medijima (CNN i dr.), finansijskim tokovima (Goldman Sachs i dr.), politikom (pomoću katoličkih političara u svim vladama svijeta), itd. Glavni cilj im je istovjetan onom Pretorijanaca: krizama i ratovima održavati rimsku oligarhiju, danas raširenu širom Planete, najuticajnijom na svijetu.

== Odnosi između imperatora i Garde ==
{| class="wikitable"
! Imperator
! Godine
! Odnos sa gardom
|- 
| Oktavijan August
| 27 pne - 14
| Stvorio Pretorijansku gardu i u komandovao joj uz potpunu lojalnost jedinice
|- 
| Tiberije
| 14 - 37
| Dozvolio je da Sejan stekne ogromnu moć kao jedini prefekt garde koju je pritom doveo u sam Rim. Kada je postalo jasno da Sejan teži još višoj moći pogubio ga je uz pomoć Makrona. 
|- 
| Kaligula
| 37 - 41
| Dolazak na prijesto olakšan zahvaljujući vezama sa Makronom, pretorijanskim prefektom koga je kasnije likvidirao. Kasnije ubijen u zavjeri kojom su rukovodili Pretorijanci.
|- 
| Klaudije
| 41 - 54
| Proglašen za imperatora od strane Garde. Oslanjao se na nju u raznim teškim trenucima, npr. kada su njegova žena Mesalina i njen ljubavnik Gaj Silije pokušali prevrat. Otpočeo je sa praksom davanja izdašnih darova u novcu gardi po stupanju na prijesto. Na novcu kovao natpis imper.recep tj. "položaj imperatora primljen od" uz predstavu pretorijanskog logora.
|- 
| Neron
| 54 - 68
| Zvanično izvršio samoubistvo pošto je napušten od strane Garde, međutim postoje i izvještaji da je ubijen u zavjeri senatora koji su mu nakon smrtu ukaljali ugled proglasivši ga naknadno ludim.
|- 
| Galba
| 68 - 69
| Ubijen od strane Garde pošto je odbio da joj podijeli darove u novcu koje su u njegovo ime obećali Oton i pretorijanski prefekt Tigelin.
|- 
| Oton
| 69
| Proglašen za imperatora od strane Garde. Pretorijanci su se žestoko borili na njegovoj strani kod Kremone protiv njegovog rivala Vitelija. Poslije izgubljene bitke izvršio samoubistvo.
|- 
| Vitelije
| 69
| Svrgnut od strane Garde i potom pogubljen.
|- 
| Vespazijan
| 69 - 79
| Poslije dolaska na prijesto 69 smanjio brojnost Garde.
|- 
| Tit
| 79 - 81
| Prije nego što je stupio na prijestolje vršio je službu pretorijanskog prefekta.
|- 
| Domicijan
| 81 - 96
| Dolazak na prijestolje su podržali Pretorijanci i ostali mu odani, naročito zato što je povećao vojničke plate. Ubijen u zavjeri dvorskih oslobođenika.
|- 
| Nerva
| 96 - 98
| Ponižen od strane gardista i natjeran da usvoji iskusnog vojskovođu Marka Ulpija Trajana i imenuje ga suvladarom i nasljednikom.
|- 
| Trajan
| 98 - 117
| Pogubio gardijske oficire koji su se pobunili protiv Nerve.
|- 
| Hadrijan
| 117 - 138
| Osnovao frumentarije, tajnu službu.
|- 
| Antonin Pije
| 138 - 161
| 
|- 
| Marko Aurelije
| 161 - 180
| Koristio Gardu tokom svojih ratova protiv Germana.
|- 
| Lucije Ver
| 161 - 169
| 
|- 
| Komod
| 180 - 192
| Potkupio Gardu kako bi obezbjedio njenu lojalnost.
|- 
| Pertinaks
| 193
| Ubijen od strane Garde zbog svoje štedljivosti.
|- 
| Didije Julijan
| 193
| Doslovno kupio prijestolje na aukciji koju su organizovali Pretorijanci.
|- 
| [[Septimije Severan]]
| 193 - 211
| Raspustio dotadašnju Gardu i sastavio novu od njemu odanih vojnika iz podunavskih legija.
|- 
| Karakala
| 211 - 217
| Ubijen u zavjeri koju je predvodio pretorijanski prefekt Makrin.
|- 
| Makrin
| 217 - 218
| Prva osoba iz konjaničkog, a ne senatorskog staleža koja se popela na imperijalni tron.
|- 
| Elagabal
| 218 - 222
| Ubijen u Pretorijanskom logoru od strane Garde.
|- 
| [[Aleksandar Severan]]
| 222 - 235
| Proglašen za imperatora od strane Garde.
|- 
| Maksimin Tračanin
| 235 - 238
| 
|- 
| Gordijan I
| 238
| 
|- 
| Gordijan II
| 238
| 
|- 
| Balbin
| 238
| Ubijen od strane Garde.
|- 
| Pupijen
| 238
| Ubijen od strane Garde.
|- 
| Gordijan III
| 238 - 244
| Proglašen za imepratora od strane Garde, ali ga je kasnije ubio njegov pretorijanski prefekt Filip Arabljanin.
|- 
| Filip Arabljanin
| 244 - 249
| 
|- 
| Decije Trajan
| 249 - 251
| 
|- 
| Herenije Etrusk
| 251
| 
|- 
| Hostilijan
| 251
| 
|- 
| Trebonijan Gal
| 251-253
| 
|- 
| Emilijan
| 253
| 
|- 
| Valerijan
| 253-260
| 
|- 
| Galijen
| 260-268
| 
|- 
| Klaudije II
| 268-270
| 
|- 
| Kvintil
| 270
| 
|- 
| Aurelijan
| 270-275
| Ubijen od strane Garde.
|- 
| Tacit
| 275-276
| 
|- 
| Florijan
| 276
| 
|- 
| Prob
| 276 - 282
| Ubijen od strane Garde nakon pobune vojnika.
|- 
| Kar
| 282-283
| 
|- 
| Karin
| 283-285
| 
|- 
| Numerijan
| 283-284
| 
|- 
| Dioklecijan
| 284 - 305
| Sveo Gardu na nešto više od garnizona grada Rima i time je praktično uništio njenu političku moć.
|- 
| Maksimijan
| 286 - 305, 307 - 308
| 
|- 
| Galerije
| 305-311
| 
|- 
| Konstancije Hlor
| 305-306
| 
|- 
| Severan II
| 306-307
| 
|- 
| Maksencije
| 306-312
| Posljednji imperator koji je izabran uz pomoć Garde. Pretorijanci su se skoro do posljednjeg čovjeka borili na njegovoj strani protiv Konstantina u Bici kod Milvijskog mosta 312 g.
|- 
| Konstantin Veliki
| 306-337
| Raspustio Gardu 312. i porušio njene logore, groblja i ostale zgrade po Rimu.
|}

== Organizacija i uslovi službe ==

Pretorijanska garda je imala sličnosti sa legijama Rimske imperije, ali i dosta razlika. Devet pretorijanskih kohorti su se sastojale od više vojnika koji su bili bolje opremljeni, plaćeni i pouzadaniji od reguralnih legionara. Pored toga, pretorijanci su mogli primati i vanredni dar u novcu od imperatora (''donativium''). Po Augustovoj zamisli, pretorijanska garda je brojala 9000 gardista koji su regrutovani iz legija ili među najdarovitijim mladićima iz centralne Italije (Etrurija, Umbrija i Lacijo). Tokom vremena regrutno područje za Pretorijance je prošireno i na provincije Makedoniju, Ilirik i Hispaniju. Vitelije je u Gardu uvrstio vojnike iz germanskih, a [[Septimije Severan]] iz panonskih legija. Sever je kasnije regrutovao gardiste širom Imperije.

U Augustovo vrijeme, oko 5. g.n.e., pretorijanska kohorta je brojala 1000 vojnika, a kasnije 1500 ljudi. Kao i u uobičajnoj legiji realan broj ljudi bio je nešto niži. Po historičaru Tacitu, 47 g. broj kohorti je povećan sa devet na dvanaest. Za kratkotrajne Vitelijeve vlade broj kohorti je povećan na šesnaest, ali je Vespazijan 69 ponovo uspostavio gardu od devet kohorti. Najzad, Trajan je 101 povećao broj pretorijanskih kohorti na deset, čime je broj elitnih pretorijanaca dostigao 5000 ljudi.

Zahvaljujući količini slobodnog vremena, naravno u vrijeme kada nisu pratili imperatora na dalekim putovanjima, Pretorijanci su podvrgavani intenzivnijoj obuci od legionara. Oprema i oružje su također bili isti, uz jednu značajnu razliku - posebno dekorisane oklope, odlične za parade i druge državne funkcije. Insignije "''Mjeseca i sunca''" i "''Škorpiona''" su bile naročita oznaka pretorijanaca. Svaki vojnik je stoga posjedovao po dva oklopa, jedan paradni za dužnosti u Rimu i drugi podobniji za borbene dužnosti.

Pretorijanci su primali daleko višu platu od ostalih legionara zahvaljujući sistemu koji se zvao ''sesquiplex'' (tj. jedna i po plata). Ukoliko je legionar primao 225 denara godišnje, Pretorijanac je isplaćivan sa 375 denara. Septimije Severan je povećao platu pretorijanaca na 1.500 denara, koja je isplaćivana u tri godišnja odsjeka u januaru, maju i septembru.

Po odlasku u penziju pretorijanac je dobijao 20.000 sestercija (5.000 denara), komad zemlje i vojničku diplomu sa natpisom "''ratniku koji je hrabro i vjerno završio svoju službu''". Mnogi su međutim birali da ostanu u vojnoj službi ulaskom u počasnu jedinicu evokata ili nastavkom službe u pretorijanskoj gardi, gdje su se nadali novom unapređenju.

== Konjanička garda ==

Od samog početka Garda je sadržavala i malobrojnu konjaničku ispostavu poznatu pod nazivom ''equites singulares augusti''. Konjanici su pratili imperatora prilikom putovanja ili prilikom ratnog pohoda. Uglavnom se sastojala od probranih i najpovjerljivijih provincijalaca koji su nosili svoju specifičnu odoru i naoružanje. Trajan je službu u konjaničkoj gardi otvorio za nosioce rimskog građanskog prava i ujedno je konjanike učinio stalnim odjeljenjem unutar Pretorijanske garde. Ekviti singulari su brojali 512 konjanika podijeljenih na 16 turmi. Komandant konjanika je nosio titulu tribuna, a konjica je u praksi predstavljala desetu pretorijansku kohortu. Septimije Severan je kasnije podigao broj konjanika na isti nivo brojnosti kao i ostale kohorte.

== Činovi ==
{| class="wikitable"
! colspan="2" | Činovi u Pretorijanskoj gardi
|- 
! style="text-align: left;" | Milites (Militi)
| Obični vojnici
|- 
! style="text-align: left;" | Immunes (Imuni)
| Nakon pet godina službe ovim vojnicima je bilo dozvoljeno da se pridruže konjaničkom dijelu garde Ekviti Singulari (''Equites singulares'') ili specijalnim agentima Spektakularima (''Speculatores'') 
|- 
! style="text-align: left;" | Principales (Principali)
| Administrativci u okviru jedinice
|- 
! style="text-align: left;" | Evocati (Evokati)
| Nakon šesnaest godina službe vojnicima je ponuđena penzija, ali je većina birala da ostane u ovoj počasnoj jedinici.
|- 
! style="text-align: left;" | Centuriones (Centurioni)
| Vojnici koji su regrutovani u Gardu iz legija, gradskih kohorti ili vigila
|- 
! style="text-align: left;" | Tribuni (Tribuni)
| Oficiri koji su obično dovođeni iz legija kako bi komandovali pretorijanskim kohortama. Najčešće su bili iz konjaničkog staleža. Rijetko se dešavalo i da centurioni budu promovisani u tribune.
|- 
! style="text-align: left;" | Procuratores (Prokuratori)
| Dostojanstvo dostupno rimskim konjanicima (vitezovima)
|- 
! style="text-align: left;" | Praefectus (Prefekt)
| Najviši čin u pretorijanskoj gardi koji je označavao njihovog komandanta.
|}

== Moderne analogije u upotrebi termina Pretorijanci ==

* U kolokvijalnom govoru izraz "pretorijanska garda" označava ekskluzivnu i beskompromisno odanu grupu lično vezanu za moćnike, poput Napoleonove Carske garde, Hitlerovih SS odreda ili Čaušeskuove tajne policije Sekuritatee.
 
* S druge strane, termin se može koristiti u medijima i za najbliže saradnike ili sljedbenike nekog političara ili menadžera. U tom kontekstu termin "pretorijanska garda" može se koristiti u pežorativnom značenju kako bi se istaklo da su sljedbenici ekstremni ili fanatični, a njihov vođa paranoičan ili autoritaran.
 
* ''Pretorijanizam'' se obično koristi kako bi se opisalo zastupanje ili praksa vojne diktature.

* John Stockwell, bivši član američke Centralne Obavještajne Agencije (CIA), iskoristio je naslov Pretorijanska garda (''The Praetorian Guard'') za svoju knjigu o negativnim aspektima vanjske politike SAD. Sama CIA je vojno krilo militantnog reda Rimokatoličke crkve tzv. Jezuita, koji danas za rimsku oligarhiju vrše poslove savremene Pretorijanske garde.
 
* U filmskom serijalu Ratovi zvijezda (''Star Wars''), garda senatora Palpatina, kasnije poznata kao Imperijalna garda, može se smatrati aluzijom na Pretorijance.

* U američkom filmu ''Mreža'' (''The Net'', 1995) Pretorijanci su grupa hakera koja instalira trojanske konje u vladine softvere.

== Vanjski linkovi ==

* [http://www.jerryfielden.com/essays/praetorians.htm The Praetorian prefecture under the Julio-Claudians – path to power or dead-end job?]
* [http://secret.theroyalsociety.eu/ Kako Jeziti vrše atentate na predsjednike SAD i dr. lidere, izazivaju ratove, krize, znatno kontroliraju finansije, medije, nauku...]

== Reference ==
*''Das Römische Reich'', Nack i Wägner, ISBN:3-85492-929-3.
*{{cite book |last=Bingham |first=Sandra J. |title=The praetorian guard in the political and social life of Julio-Claudian Rome |origyear=1997 |url=http://www.zumodrive.com/share/bT2kNTIxNT |format=PDF |accessdate=2007-05-23 |year=1999 |publisher=National Library of Canada |location=Ottawa |isbn=0-612-27106-4 }}
<references/>
</div>

[[Kategorija:Istorija]]
[[Kategorija:Svijet]]
[[Kategorija:Monarhija]]